Door Ellen van de Bovenkamp
Egypte 2011: net als documentairemaakster Anna Roussillon terug is in Frankrijk breekt de revolutie uit. Ze baalt verschrikkelijk dat ze dit historische moment mist. Toch is ze er vervolgens in geslaagd een fantastische documentaire over die revolutie te maken. Ana Ash-Sha’ab – ‘Ik ben het volk’ – werd zeer lovend ontvangen op Europese filmfestivals.
In de documentaire volgen we Farraj en zijn familie, die in een dorpje in het zuiden van Egypte wonen. Op een lapje land worden groenten verbouwd, vrouw en kinderen hoeden een paar schapen, er is een ezel. Om iets meer geld te hebben voor zijn schoolgaande kinderen heeft Farraj een molen aangeschaft, waar andere dorpelingen tegen betaling hun graan kunnen laten malen. Overdag scharrelen de schapen tussen de bomen terwijl Farraj’s zwangere vrouw in de schaduw een dutje doet en de mannen van het dorp met vereende kracht de waterpomp weer aan de praat krijgen. ‘s Avonds schaart de familie zich rond de televisie en borrelt de waterpijp. Terwijl op het platteland in Zuid-Egypte de tijd traag verglijdt, gaan de politieke ontwikkelingen in de hoofdstad in sneltreintempo.
Hoewel de revolutie honderden kilometers verderop plaatsvindt, is haar invloed wel degelijk voelbaar in het dorp, al is het maar omdat politiek ineens het gesprek van de dag is. Via de televisie kan iedereen van dag tot dag volgen wat zich in Cairo afspeelt. Al snel wordt er een schotel aangeschaft, om via Al Jazeera een vollediger beeld te krijgen van alle gebeurtenissen. Farraj laat zijn kinderen de krant zien waarop Moubarak staat afgebeeld in een kooi in de rechtbank: “Als je later groot bent, zul je je dit moment herinneren!” Hij stemt op Morsi, ook al weet hij dat die weinig kans maakt om te winnen in de regio Luxor, waar veel mensen in het toerisme werken en dus voor zekerheid kiezen – dat wil zeggen: voor het oude regime. Hij is dan ook door het dolle heen als Morsi de verkiezingen wint; voor het eerst sinds jaren een burgerpresident en geen militair!
Ana Ash-Sha’ab is een prachtig antropologisch portret, waarin de kijker het dagelijks leven deelt met een Egyptische familie op het platteland, die leeft zoals waarschijnlijk veel mensen daar leven. Ik herkende er in elk geval veel in van mijn bezoekjes aan Egyptische, maar ook Marokkaanse families. Het dagelijkse ritueel van het broodbakken, de dorpsomroeper die met de auto voorbijkomt, de oudere kinderen die voor de baby zorgen en die op zeker moment een deken over zich heen trekken als ze voor de televisie in slaap vallen, en de centrale rol van die televisie.
De documentaire beslaat vier seizoenen: een cyclus van zaaien en oogsten, verzengende zon en goddelijke regen op het platteland, en een bijzonder woelig jaar voor Egypte. De revolutie veroorzaakt veel opschudding in het dorp, maar in de loop van de documentaire lijkt de afstand tussen de politieke situatie in Cairo en de beslommeringen van het boerenbestaan steeds groter te worden. Aan het eind van de film kijkt Farraj gelaten naar de speech van Sisi. En dan valt de stroom uit – zoals dat voor de revolutie ook zo vaak gebeurde.
Ellen van de Bovenkamp is als externe promovenda verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU. De (voorlopige) titel van haar proefschrift luidt ‘La popularité de Tariq Ramadan au Maroc’. Ze doceert Antropologie aan Business and Development School 3A in Lyon, en gaat daar veel naar de film en het theater. Zij publiceert regelmatig over films.