Door Lidewyde Berckmoes Mijn tweede week in het veld. Ik lees een paar bladzijden van Law in a Lawless Land, Diary of a Limpieza in Colombia van de antropoloog Michael Taussig. Beperkt internet en geen tv zorgen ervoor dat ik eindelijk toekom aan de boeken die al weken op me wachten.
Het is Taussig’s ‘dagboek’ van twee weken leven in een stadje bezet door paramilitairen. Deze houden met selectieve moorden de bevolking in hun greep; ze leggen ‘wetten en orde’ met geweld op. Het boek inspireert me omdat het meer dan een beschrijving een gevoel geeft van het leven under siege. Een herkenbaar gevoel hier in Burundi, ondanks de totaal verschillende contexten.
Een in het oog springende zin is: Like inkblot tests, each person reads a meandering logic into the event their own way. Herkenbaar. Fragmentarische, contradictoire, vermoedelijk apocriefe en ondoorgrondelijke nieuwtjes, geruchten, commentaren, interpretaties en wilde verhalen buitelen ook hier over elkaar heen. Ik denk aan de granaten die vielen in juni 2010, een incident waar iedereen heel eigen en heel diverse oorzaken en gevolgen aan toekende. Of aan de lijken die regelmatig gevonden worden in de rivierbedding van de Rusizi op de grens tussen Burundi en Congo. Lijken waarvan zelfs de nationaliteit wordt betwist. Of aan de ‘taxis-motos’ die niet meer in het centrum mogen werken, vanwege de dreiging van El Shabaab. Of zou het zijn omdat er een drastische daling van verkeersongelukken werd waargenomen sinds de proef hen uit de stad te bannen startte? En dan is er nog de blijvende onduidelijkheid over de verblijfplaats van Agathon Rwasa, een oppositieleider en voormalig (?) rebellenlegerleider. En is er de relatie tussen enerzijds de dieven of gekken (rebellen?!) die politieposten aanvallen en koeien slachten op het platteland, met anderzijds geruchten over nieuwe militair-strategische allianties in de Oost-Congolese Kivu’s, ook een thema waarover de geruchtenmolens op volle toeren draaien.
Eén zin die zoveel zegt. Ik vraag me alleen af of deze zin beeldend genoeg is voor mensen die niet dagelijks worden blootgesteld aan deze constante stroom van speculaties, geruchten, intriges en complotten: inktvlektesten. Hoe vat je in woorden wat leven in Burundi met je doet, hoe het voelt? Anthropology of the senses, of eigenlijk ‘antropologie met alle zintuigen’, biedt dat een uitkomst?
Het is voorlopig mijn laatste bezoek aan Burundi voor mijn onderzoek. Ik probeer extra te letten op de kleuren en geuren, om straks, méér dan een beschrijving, een gevoel te kunnen overbrengen. Ik let op de zware vochtige lucht die je omhelst als je het vliegtuig uitstapt. En op de bruinrode schakeringen van de door de regen achtergelaten patronen in het kleizand van de ongeasfalteerde straten van Kiriri, de villawijk van Bujumbura, terwijl ik in aangepast langzaam tempo de heuvel op schuifel. Ik zoek woorden voor de klamme wind die speelt met de honderden slapende zwart-bruine wiegende pakketjes vleerhonden in de hoge bomen bij de brug. Ik neem de verschoten blauw-roze gebloemde plastic stoelbekleding van de van verrmoeidheid zuchtende Aziatische passagiersbusjes die het openbaar vervoer hier uitmaken, in me op. Ik klamp me vast aan de geur van mijn tegen elkaar gepakte medepassagiers en de convoyeur, de inzamelaar van de ritprijsgelden, die dagelijks zijn leven wagend half uit de schuifdeur hangt en potentiële passagiers spot, terwijl fourwheeldrives van ontwikkelingswerkers en nieuwe regeringsleiders langsrazen.
De geur van oud zweet, diep in het weefsel van het stof getrokken, en verder dichtgekit met de giftige deeltjes uitlaatgassen en de benzine van de ooit hermetisch afgesloten tank. De reuk zou de gehardste etnograaf nog doen wankelen. Misschien is anthropology with all senses toch niet nodig?
Lidewyde Berckmoes is promovendus bij de afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de VU. Eerder verschenen er van haar twee stukjes op het weblog over jongeren in Burundi: Bakstenen en wantrouwen, Over demobilisatie en (on)vrede, en Vergeten we Burundi?.