Door Ans Boersma Nog net zie ik een foto van de muur gegrist worden als we binnenkomen. “He is Kurdish, Saddam no like” fluistert de vrouw me toe. ‘Hij’ is de man met wie ik samenwerk. Zo ongeveer 24 uur per dag, want als hij om vier uur ’s nachts een aanvulling bedenkt voor mijn onderzoek, belt hij meteen. Ik noem hem de Gandhi van Hashimi Shamali. In de wijk doen mensen er alles aan om hem te pleasen. Want ze ruiken geld.
Maar hij kent zijn pappenheimers. En zelfs dat weten de Iraqis. Want sinds ik meega, worden bij mij kinderen op schoot gezet, en aan mij de gezinsfoto’s en medische dossiers getoond. Soms de hele medicijnkast. Of een x-ray, die ik onhandig een paar keer heen en weer draai omdat ik de goede richting niet weet. En tranen, ook deze stromen mijn kant op. Hij is er gevoelloos voor geworden. Prikt erdoorheen, als iemand die het klappen van de zweep kent. Een operatie die 200 dinar kost? Hij gaat zelf wel even mee naar het ziekenhuis en komt naar buiten met een rekening van 20 dinar.
Zijn bezoek kondigt hij niet aan. Wanneer het precieze adres niet bekend is, belt hij als hij in de buurt is. Duurt het langer dan een kwartier voordat degene bij zijn auto is, trekt hij het verhaal bij voorbaat in twijfel. Want Iraqis in Amman zijn vrijwel altijd thuis. Hij gaat later op een onverwacht moment opnieuw langs en kijkt of er dan wel iemand is. Want sommige Iraqis gebruiken een geldtrekhuis: een krot om te laten zien aan medewerkers van NGO’s. Andere families splitsen hun case bij de UN op, omdat een alleenstaande vrouw sneller kans heeft naar Amerika te vertrekken, en vervolgens haar man overhengelt.
Los van de vraag of het refugee cheating is of juist een voorbeeld van agency, is het lastig om het kaf van het koren te scheiden. Want er zijn (veel te veel) schrijnende situaties. Families die afschuwelijke dingen hebben meegemaakt in Irak en in Jordanië geen cent hebben om te besteden en geen toegang hebben tot de benodigde medische zorg. En dan zit er ook nog een verschil tussen een verhaal volledig verzinnen, enkele feiten verdraaien, of het verhaal iets aandikken. En dat is waarom mijn key informant alles opnieuw checkt. Hij weigert geld te verspillen aan mensen die het niet nodig hebben. Nobel. Maar wanneer ik voor hem de deur uitloop en in de hoek een krat met melk, groenten en andere vershoudspullen verstopt zie, voel ik me toch schuldig. Geen vrouw haalt immers voor de lol haar koelkast leeg om vervolgens de melk te laten verzuren, zonder daar een cent voor terug te krijgen.
Noot:
Tien jaar na de inval in Irak vluchtten nog dagelijks Iraqis het land uit wegens de onveilige situatie. In Jordanië worden zij niet als vluchteling maar als gast beschouwd. Daarmee is hun toegang tot voorzieningen als onderwijs en gezondheidszorg beperkt. De families huren goedkope (kleine en vervallen) huizen in de stad. Naar Amerika willen ze, Jordanië is slechts een tussenstation. Voor enkele families duurt deze tussenfase echter al jaren. Een werkvergunning krijgen ze niet.
Dit onderzoek richt zich op de Irakese gemeenschap in Amman, met name op jonge meiden die na het afronden van de middelbare school nu dagelijks thuiszitten.