Deze blog staat ook op Zaman Vandaag.
Thijl Sunier Bij al het mediageweld rond de lange arm van Erdogan, Turkse parallelle structuren, en Marokkaanse radicale jongeren zou je haast vergeten dat er nog meer moslims in Nederland wonen. Moslims met een andere achtergrond. Natuurlijk, Turkse en Marok-kaanse moslims, die bijna 75% van alle moslims in Nederland uitmaken staan het meest in de schijnwerpers. Maar de overige ruim 25% is er ook en niet minder relevant voor het islamitische landschap in Nederland. We vinden onder hen bewegingen die in de media nauwelijks genoemd worden, maar die voor de islam wel degelijk belangrijk zijn en die wereldwijd oneindig veel meer aanhang hebben dan veel bewegingen uit het Midden-Oosten. Ik wil er twee bespreken.
Om te beginnen de van oorsprong Pakistaanse beweging Minhaj-ul Quran (MQ). Ze zijn ook actief in Europa, vooral in het Verenigd Koninkrijk, Denemarken en onder de ongeveer 20.000 Pakistanen in Nederland. Tahir-ul-Qadri, islamitisch geleerde en oprichter van de beweging, liet van zich horen in 2010 toen hij een 600 pagina’s tellende fatwa uitvaardigde waarin hij liet zien dat er geen enkele verwijzing in de islamitische bronnen te vinden is die geweld tegen wie dan ook rechtvaardigt. De tekst werd ook in het Engels vertaald en er was enige aandacht in de pers, maar marginaal. Kennelijk niet nieuwswaardig genoeg om er aandacht aan te besteden. Ik leerde de beweging kennen via de activiteiten van een studentenvereniging die aan MQ gelieerd is. Op mijn universiteit organiseerden zij zogenaamde ‘halal borrels’, een ludieke omschrijving van een publieke activiteit voor leden en belangstellenden. De beweging heeft wortels in de zogenoemde Barelvi-traditie in Pakistan, de islam van de bevolking waarin lokale gebruiken en vormen en mystiek samenkomen. Deze staat tegenover de reformistische islam van de Deobandi’s, de islam van de oelama, van de grote centra van islamitische kennis. De radicale bewegingen die tot deze stroming behoren, willen juist een islam die gezuiverd is van lokale praktijken. MQ en de leider Qadri, die als een van de belangrijkste critici van deze puriteinse stromingen geldt, propageert een islam die diversiteit omarmt en die de worteling in het land waar men woont juist als een verrijking ziet. Leiders van MQ in Nederland stonden aan de wieg van de beweging ‘Wij blijven hier’, die een tegenwicht wilde vormen tegen de oproep van radicale groepen om het land te verlaten, maar ook tegen de groeiende islamofobie in het land.
Een vergelijkbare discussie over pure islam en islam van het volk vindt plaats onder Indonesische moslims. Hun aantal, ongeveer 7000, is nog kleiner dan het aantal Pakistaanse moslims in Nederland. In de statistieken worden ze steevast onder de categorie ‘overige’ genoemd; de moeite niet waard om apart te vermelden. In Nederland bestaat een merkwaardige vorm van historisch geheugenverlies. Ooit was het land heer en meester over het volkrijkste moslimgebied op aarde. Het heeft het land geen windeieren gelegd en ons een wetenschappelijke traditie in islamstudies opgeleverd met een enorm archief, maar in schoolboekjes wordt dit stuk koloniale geschiedenis bij voorkeur vermeden. De islam in Nederland, dat is iets van na de Tweede Wereldoorlog, van de arbeidsmigratie en het koloniale verleden zijn ouwe koeien. Natuurlijk heeft dat gebrek aan aandacht ook te maken met het feit dat anders dan in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de moslims met een koloniaal verleden uit Suriname en Indonesië een kleine minderheid vormen, maar dat wil niet zeggen dat we hen dus moeten negeren.
Vorige week vond een congres plaats mede georganiseerd door de Nederlandse tak van de Indonesische Nahdlatul Ulama, met meer dan 45 miljoen leden een van de grootste islamitische bewegingen ter wereld. De beweging propageert eigenlijk net als MQ in Pakistan een islam die diversiteit en verdraagzaamheid hoog in het vaandel heeft. Tijdens het congres stond het begrip ‘Islam Nusantara’ centraal. Dat verwijst naar de islam van de Indonesische archipel, van de bevolking. Als ideaal gaat het over de islam van de plaats waar men woont, waar dan ook ter wereld. Het is een kritiek op puriteinse bewegingen die net als in Pakistan proberen de dienst uit te maken in Indonesië. Met het congres wilde de beweging aandacht vragen voor wat zij de ‘gematigde islam’ noemen. Het is duidelijk wat zij bedoelen, maar zo’n aanduiding is ook een valkuil zoals iemand op het congres aangaf: we gaan dan te makkelijk mee in de aanname dat de scherpslijpers de ‘gewone islam’, de ‘echte islam’ vertegenwoordigen.
Kunnen we hier wat mee in Nederland? Deze qua aantal marginale groepen in Nederland? Ja, daar kunnen we wat mee. Deze bewegingen zijn mondig genoeg om zelf hun punt te maken, maar het zou omwille van de evenwichtigheid goed zijn dat de aandacht onder de rest van de bevolking wat groter wordt. Daar zullen de komende maanden diverse gelegenheden voor zijn.
Thijl Sunier is antropoloog en hoogleraar Islam in Europese samenlevingen aan de Vrije Universiteit Amsterdam