Door Freek Colombijn Het WK wordt in zoveel mogelijk steden door het hele land gespeeld, om heel Brazilië erbij te betrekken. Hiervoor zijn in uithoeken van het land nieuwe stadions gebouwd, waarvan we nu al weten dat ze na het WK nooit meer vol met publiek zullen zitten. Ik wil nu echter de schijnwerper richten op een stad, die geen speelstad is en daardoor geheel geen aandacht krijgt van de Nederlandse media.
In het zuiden van Brazilië ligt aan de kust Florianópolis, een van de vreemdste steden van het land. Bijna alle steden groeien vanuit een centrum, rond een markt, kerk, kasteel, of, tegenwoordig, een financieel centrum. Van daaruit spreidt de stad zich uit. Dit is het archetype van de stad. Ook Le Corbusier stelde zich zijn beroemde ideale ‘stad voor drie miljoen inwoners’, ontworpen voor een volkomen lege ruimte zonder enige historische bebouwing, zo voor: een centrum van hoge gebouwen en naar de randen toe laagbouw. We kunnen ons een stad bijna niet anders voorstellen. Maar Florianópolis is anders.
Florianópolis, of Floripa zoals de Brazilianen vaak zeggen, is twee eeuwen geleden gesticht op het eiland Santa Catarina. Het eiland ligt vlak bij het vaste land en de haven van Florianópolis was door het eiland perfect beschut tegen elke Atlantische storm. Hier is het oude centrum van de stad, met de kathedraal, het fraaie paleis van de gouverneur, dat tegenwoordig een historisch museum is, en een heerlijk koel park, Praça XV Novembro, met een grote vijgenboom die meer dan een eeuw oud is. Het centrum van een stad zoals je het verwacht. Maar Floripa heeft zich niet in steeds grotere cirkels vanuit dit oudste centrum uitgebreid.
De ‘natuurlijke’ groei werd geblokt door de steile heuvels van het eiland Santa Catarina. Dus breidde de stad zich uit langs de kusten van het eiland, vissersdorpjes langzaam opslokkend naarmate de stedelijke bebouwing verder ging. De groei langs de kust is nu voltooid, niet alleen aan de vaste land zijde van het eiland, maar ook aan de oceaan kant. Florianópolis is geen stad met in het midden het centrum, maar een ring. In het midden van de stad is geen hart, maar ligt de piek van een lage berg, begroeid met bos. De stad is als het ware binnenstebuiten gekeerd. De meeste gebouwen zijn ook niet naar het geografische middelpunt van de stad gericht, waar niets is, maar naar buiten, naar de fraaie stranden die het eiland omzomen. De verordening dat geen gebouw hoger dan tien verdiepingen mag zijn, heeft eraan bijgedragen cityvorming tegen te gaan.
Het eiland is op een gegeven moment vanaf het oude centrum met het vaste land verbonden door een hangbrug, Ponte Hercílio Luz. De brug is nu te oud en vervangen door een tweede brug, maar is gelukkig blijven staan, want ze ziet er prachtig uit, zeker in het donker als de kabels met lampjes verlicht worden. Tegenover het eiland deel van Florianópolis is een nieuw Floripa ontstaan met een meer industriële economie (die op het eiland zelf niet wordt toegestaan). Ook als je dit deel van de stad erbij neemt, heeft ze geen natuurlijke vorm met een stadshart in het midden. Ze bestaat dan uit twee helften, die gespiegeld worden op de hangbrug, maar het middelpunt is niets: een brug die zweeft in de lucht en verder bestaat het geografische midden uit de noord- en zuidbaai die het eiland scheiden van het stuk stad op het vaste land.
Alsof de vorm van Florianópolis nog niet gek genoeg is, lijkt de stad nog een tweede keer binnenste buiten gekeerd. Aan de oostkant van het eiland wordt het patroon van bebouwing langs de kust op een plek onderbroken. Hier ligt een lagune, Lagoa da Conceição, van de oceaan afgescheiden door een lage heuvelrug. De lagune vormde weer een geschikte plek om te bouwen, zodat er binnen de buitenste ring van bebouwing langs de kust, een kleine ring is ontstaan langs de oevers van de lagune. Hier zijn o.a. mooie villa’s gebouwd –Florianópolis heeft het op twee na hoogste gezinsinkomen van alle Braziliaanse steden– en ook zijn er hotels en cafés verschenen. Maar ook van dit stuk stad lost het middelpunt op in het niets: een lagune, een stuk water waar weinig mee te doen valt. De morfologie van Florianópolis is dus een keer gespiegeld en twee keer binnenstebuiten gekeerd!