Skip to content

Gruwel in Parijs

Charlie HebdoDoor Ton Salman. Antropologen, met hun kreet dat diversiteit en culturen hun core business zijn, worden (tenminste in mijn geval) altijd diep ongelukkig wanneer ze horen over aanslagen als die afgrijselijke van deze week in Parijs. Alsof zulke zieke geesten iets moois van ons afpakken, een bloederige massa maken van het heerlijke culturele, religieuze, levensbeschouwelijke ratjetoe dat de mensheid tentoonspreidt. Dat ratjetoe kan heel goed samengaan met tolerantie en een gedeelde basis-ethiek, ook en misschien zelfs beter als dat met gekrakeel en gebakkelei gepaard gaat. Daders die we in Parijs bezig zagen zijn die weg echter definitief kwijt. Want incasseringsvermogen, humor, het vermogen tot zelfspot en zelfrelativering moeten in een minimale mate aanwezig zijn om, desnoods een kribbig, wederzijds betichtend en narrig samenleven mogelijk te maken. Nog een reden voor het ongeluk waarover ik sprak is dat sommigen van ons weer om tekst en uitleg, het liefst in een beetje vlotte taal, wordt gevraagd, waarbij de felle veroordeling categorisch gegeven moet zijn en in elk woord moet doorklinken. En natuurlijk veroordelen we. Maar het daarbij te laten doet nou juist tekort aan wat we mogelijk kunnen bijdragen: het verhaal vertellen. Dat verhaal is geen rechtvaardiging of begrip. Het is een tragisch verhaal, een verhaal over woede, frustratie, haat, meedogenloosheid en wreedheid. Maar het is wel een verhaal. Zonder dat verhaal en de geschiedenis erachter blijven we steken in plechtige maar wel obligate verklaringen over het “vastberaden verdedigen van de vrijheid van meningsuiting”. Die verdedigen we – geen twijfel. Maar het wordt zo’n lege en context-loze doctrine als we ‘m niet verbinden met de geschiedenis van hen die juist menen ‘m te moeten aanvallen, op niet mis te verstane manier: met automatische geweren, gericht op de personen van de beledigers, spotters, cartoonisten – of welke andere andersdenkende dan ook. Degenen die dit deden zijn natuurlijk wreed, onverdraagzaam, gewelddadig. Maar ze zijn niet gek of ontoerekeningsvatbaar, en ze zijn geen hersenloze ‘barbaren’ die niet nadenken, die geen betekenissen aan de dingen kunnen toekennen, of bij wie álle schroefjes loszitten. Ze denken, redeneren, geloven en hebben een levensgeschiedenis. Alleen: daarin leerden ze niet (of leerden ze áf) hun eigen totale, absolute en allesomvattende gelijk te bevragen. Oh, als de antropologie er toch eens in zou slagen aan te wijzen wélk socialisatie- en enculturatie-model resulteert in dát vermogen… Ik vertelde het al vele tientallen malen tijdens colleges, over die wijze man of vrouw in Noord-Ierland, die op het hoogtepunt van de woede en het geweld, the troubles, op een kerkdeur schreef: If we were born where they were born, and we were taught what they were taught, we would believe what they believe. Een gouden inzicht. Dat we alle (sub)culturen en religies zouden willen gunnen. Of beter nog: dat we alle mensen zouden willen gunnen. En is nu al het bovenstaande weer het softe geluid van de nog steeds teveel politiek-correcte antropoloog? Het zij zo; ik geloof niet dat het minder waarde heeft dan de vele stoere, martiale, wrokkige betogen over het “vernietigen” (toe maar!) van het terrorisme, het onvermoeibare opjagen van de  geweldplegers of, nóg vruchtelozer, het diskwalificeren van een zeer veelkleurige religie. Dat klinkt mogelijk aantrekkelijk omdat het het eigen gelijk bevestigt – maar het brengt een wereld waarin we vreedzamer zouden kunnen samenleven (en bakkeleien) eerder verder weg dan dichterbij. Hoewel de impuls ertoe begrijpelijk is, is het meer dan ooit het verkeerde moment om grootse, definitieve antwoorden of oplossingen te eisen. De makkelijke weg, het eenvoudige antwoord, de simpele tweedelingen, zijn de soort van denkfiguren die nu juist ook de brandstof waren voor de schutters. Het zal tobben blijven. Mitsen en maren. Ene kant en andere kant. En de geschiedenis, en de verinnerlijking daarvan, en de halsstarrigheid van sommigen, en het té grote gelijk van anderen, en het absolute, onaantastbare gelijk van nóg weer anderen, die zijn allemaal onderdeel van de wereld waarin we ons bevinden. Als we dat alles uit ons denken elimineren, wordt ons denken armer en de wereld nóg lelijker. Een pleidooi voor behoedzaam, voorzichtig, moeilijk, genuanceerd denken dus, en laten we als antropologen proberen het goede voorbeeld te geven.

En zal ik het voor de dubbele zekerheid nog een keer onderstrepen?: de aanslag op Charlie Hebdo was een gruwelijke, stupide, laffe en wrede daad jegens mensen wier enige schuld was dat ze humor en hun potlood combineerden. Ze hebben geen enkele gelovige, van welke denominatie dan ook, ooit maar een haar gekrenkt. Zij waren dapper, de daders waren laf.

Ton Salman is als universitair hoofddocent verbonden aan de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit.

2 Comments

  1. Freek Colombijn Freek Colombijn

    Het vraagt enige moed van de tientallen of honderden cartoonisten die wereldwijd tekeningen hebben gemaakt in antwoord op deze aanslag in Parijs. Maar het vraagt ook enige moed om naast het veroordelen van de moordpartij en het opkomen voor het vrije woord te zeggen dat het nodig is serieus te luisteren naar het verhaal van de daders. Hoe komt het dat zij voor zichzelf in een compleet andere rechtsorde lijken te staan en hoe kijken zij dan aan tegen West Europa?

    • astrid van ekelenburg astrid van ekelenburg

      Eens. #zoekdedialoog

Your email address will not be published. Required fields are marked *