Skip to content

Metropolis Baby

Lysander Wiering geeft wekelijks verslag van de afleveringen van Metropolis. De aflevering van vorige week stond geheel in het teken van baby’s. Metropolis maakte een rondje om de aarde en zocht uit met welke geboorterituelen ouders er alles aan doen om hun kroost te beschermen en gezond te houden.

Het eerste land dat de revue passeerde was Cambodja. We zien hoe een plattelandsmoeder in één van de meest afgelegen provincies van Cambodja op het punt staat te bevallen. De Bunong stam, waarvan de moeder lid is, hebben hun eigen taal, cultuur en geloof. Hier hoort ook een eigen geboorteritueel bij. Hierin hebben bepaalde delen van het lichaam bij en na de geboorte een belangrijke functie. Zo is het traditie de navelstreng te bewaren en vlak na de geboorte hangt de vader de placenta in de familieboom, die verderop in het bos gelegen is. Dit doet hij voor de bescherming van het kind. De navelstreng wordt gebruikt om het kind mee te reinigen wanneer het een zonde begaat.

De reportage erna komt uit Israël. Pasgeboren jongetjes worden vlak na de geboorte besneden. De reporter reist mee met Menachem, die per dag wel twee of drie jongetjes van hun voorhuid verlost. Tijdens de besnijdenis staan de mannen rondom de ceremonie. De vrouwen blijven op een afstand. Jammer genoeg wordt er niet gezegd waarom dit zo is. Nadat de klus is geklaard, begraaft Menachem het stukje vlees buiten in de aarde. “Want”, zo zegt hij, “het is deel van het menselijk lichaam en moet dus begraven worden.”

In India krijgt de familie van een pasgeborene baby bijzondere kraamvisite. Hoewel, bijzonder? In India is dit een vrij normale gang van zaken. Als vrouw verklede mannen komen langs om met zang en dans de baby te zegenen en geluk in de toekomst te schenken. Het zijn geen travestieten, maar ‘hijra’s’, naast ‘man’ en ‘vrouw’ het derde geslacht in India. De ‘hijra’s’ vragen een ruime betaling voor hun diensten. Maar vanwege hun goddelijke krachten is hen de deur wijzen is geen optie. Dit zou de familie in plaats van geluk, ongeluk brengen.

In de reportages over Bolivia en Jemen worden lokale producten gebruikt om de baby te beschermen tegen kwalen. In Bolivia plukt vader een oerwoudvrucht, moeder smeert de inhoud ervan op het lichaam van het kind. Een dag later kleurt het goedje blauw. Zo worden muggen uit de buurt gehouden, en, zo wordt gedacht, wordt het kind behoed voor jeuk, ziektes en luiheid. In Jemen is lokale boter het middel waarmee de baby, met name zijn of haar gewrichten, wordt ingesmeerd. Hierna wordt de baby in de felle zon gehouden: zo worden botten versterkt en handicaps voorkomen.

Reporter Carren is in Kenia, waar lokale vroedvrouwen helpen bij de geboorte. Vroedvrouw zijn in Kenia is een gave en daarom lang niet voor iedereen weggelegd. Op wellicht voor ons ruwe wijze, houdt zij de zwangere vrouw ondersteboven en schud de foetus naar de juiste plek. Na de geboorte wordt een schaap geslacht als dank aan god en om te bidden voor toekomstige bescherming. Het bloed van het schaap wordt door ouderlingen in het dorp gedronken en het vlees bereid en door de vrouwen gegeten. De vacht wordt rond de vinger gedragen als ring, om god nogmaals te bedanken.

De orthodoxe pastoor Vader Tanase is vader is van de grootste familie van Roemenië. Zijn familie telt bijna 400 leden. Hij heeft een dorp gebouwd voor moeders die abortus overwegen. Hij geeft ze onderdak en eten en zorgt dat ze hun kind kunnen houden: op deze manier vecht Tanase tegen abortus. Niet het ritueel maar het dorp en de ideeën van Vader Tanase staan centraal in deze reportage. Wel zien we een geboorteritueel voorbij komen: de orthodoxe doop.

In Nederland lijken er eigenlijk maar weinig geboorterituelen te bestaan. Tijdens het maken van deze aflevering hadden we dan ook de grootste moeite met het vinden van een voorbeeld. Toch doen de Nederlandse ouders er ook alles aan om hun kroost te beschermen, hoewel je het niet echt een ritueel kan noemen: De familie vos uit Den Bosch is gespecialiseerd in babyveiligheid. Op afspraak komen ze langs om het huis ‘babyproof’ te maken, wat inhoudt dat ze hekjes rond te trap monteren, het stopcontact beveiligen en scherpe hoekjes van de tafel ongevaarlijk maken.

Het geboorteritueel, net als het doodsritueel, wordt door Van Gennep beschreven als een ‘Rite de Passage.’ In mijn vorige stuk, over de dood, schreef ik dat doodsrituelen vaak gepaard gaan met symbolen van nieuw leven. Daarom komen symbolen van nieuw leven vaak voor in en rondom graven en tombes. Het boek van Maurice Bloch en Jonathan Parry, ‘Death and the Regeneration of Life’, bijvoorbeeld, is gewijd aan de nauwe verbondenheid van dood met nieuw leven. Deze relatie tussen dood en leven lijkt ook andersom van toepassing: geboorterituelen gaan vaak gepaard met symbolen van de dood. Het meest duidelijke voorbeeld is de reportage uit Kenia waar een schaap wordt gedood en diens bloed wordt gedronken ter bescherming van het kind. Of in Cambodja waar wordt gedacht dat delen van het lichaam (navelstreng, placenta) die geen functie meer hebben en afgestoten zijn, die in zeker zin ‘dood’ zijn, over beschermende en geneeskrachtige werkingen beschikken. In Israël noemt Manachem de voorhuid een deel van het lichaam dat geen functie heeft. Daarom wordt dit geofferd (als in: besneden) en begraven.

Als je de geboorterituelen ziet als preliminal rites en de doodsrituelen als postliminal rites, zoals Van Gennep voorstelt, dan zijn, “those executed during the transitional stage liminal (or threshold) rites…” De overgangsceremonie van man naar ‘hijra’ is te zien als zo’n ‘liminal rite’. De man verkleedt zich als vrouw en in veel gevallen staat hij zelfs zijn vruchtbaarheid af door middel van castratie. Aan deze overgang hebben hijra’s hun toegekende goddelijke krachten te danken.

Durkheim verbindt rituelen aan sociale solidariteit. Door de rituelen van een groep voelen wij ons verbonden met desbetreffende groep. Een groep wordt in stand gehouden door rituelen. Menachem, die Joodse jongetjes besnijdt, weet dit idee goed te verwoorden: “Als je er over na denkt is het raar. Een baby hoort vertroeteld te worden en wordt dan plots aan ’n man gegeven die in z’n meest gevoelige orgaan snijdt. Waarom? Het zit in de ziel van de jood.”

Tot slot nog een reflectie over de rol van de man en de vrouw (‘gender roles’) bij geboortes. De vroedvrouw in Kenia is heel duidelijk over de rol van de man: “Alleen vrouwen weten hoe je voor kinderen moet zorgen.” Toch krijgt de man op veel plekken op aarde steeds meer taken bij het opvoeden van het kind: de gemiddelde tijd die een vader aan zijn kind besteedt is in Nederland de afgelopen 30 jaar verdubbeld. Desondanks blijft de moeder hoofdverantwoordelijke voor de opvoeding. Opvallend is dan ook dat de rituelen juist vaak door de mannen worden uitgevoerd: Het is de vader in Cambodja die de placenta ophangt, in Israël voert een man de besnijdenis uit, en staan de mannen voor en de vrouwen achter. Een man doopt, en het schaap wordt geslacht door mannenhanden. Deze regel gaat echter niet overal op: in Bolivia en Jemen zijn het de moeders die de baby insmeren met blauwe vrucht en boter (maar je zou kunnen zeggen dat dit meer te maken heeft met verzorgen dan een geboorteritueel als zodanig, mede omdat de werking van beide goedjes medisch verklaarbaar is en niet per sé iets symboliseert).

Volgende week staat metropolis in het teken van ‘haar’. We zien dan hoeveel borsthaar je een ‘echte man’ maakt in Pakistan, en in de Filippijnen gaat een ‘hair hunter’ opzoek naar mooi haar. Waarom? Kijk aanstaande donderdag 12 januari naar metropolis op Nederland 3 (21:00). Hier alvast een voorproefje.

Lysander Wiering is derdejaars antropologiestudent aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Van zijn drie maanden stage bij het VPRO programma ‘Metropolis’ geeft wekelijks antropologisch commentaar bij de uitzendingen op standplaatswereld. Bekijk ook zijn eerdere berichten.

One Comment

  1. Frits van Hout Frits van Hout

    “In Nederland lijken er eigenlijk maar weinig geboorterituelen te bestaan. Tijdens het maken van deze aflevering hadden we dan ook de grootste moeite met het vinden van een voorbeeld.”
    Dan moet je toch eens beter gaan kijken of vragen, want er zijn er genoeg. Verder is het snijden in babies niet van deze tijd en zou in Nederland verboden moeten zijn.

Leave a Reply to Frits van Hout Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *