Door Nadine Goeree. Op 24 oktober j.l. gaf oud-minister van Ontwikkelings-samenwerking prof. Jan Pronk een lezing bij de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de VU. Hij was uitgenodigd in het kader van het NWO-WOTRO Integrated Research Programme (IP) Development as a Trojan Horse?: Foreign Large-Scale Land Acquisitions in Ethiopia, Kenya, Madagascar and Uganda dat geleid wordt door Sandra Evers, universitair hoofddocent bij de afdeling. Tijdens de lezing gaf Prof. Pronk zijn visie op ontwikkelingssamenwerking, duurzame ontwikkeling en conflicten. Zijn visie is gebaseerd op zijn achtergrond en ervaring in de afgelopen vijftig jaar. Jan Pronk heeft economie gestudeerd en verbindt ontwikkelingssamenwerking met economische mogelijkheden, en ook met de toenemende globalisering. Pronk’s belangrijkste stelling was dat ontwikkeling gelijk staat aan conflict.
Volgens Jan Pronk staat ontwikkeling voor een proces van verandering en verbetering. Dit proces wordt gevormd door de waarden en principes van de deelnemers. Bij ontwikkeling zijn personen of groepen betrokken die verschillende bijdragen willen of kunnen leveren. Om ontwikkeling te laten slagen moeten de personen voor wie de ontwikkeling bedoeld is willen veranderen en participeren. Zelden is er ultieme overeenstemming in de gewenste vorm van ontwikkeling tussen de verschillende betrokkenen. Actoren streven naar vooruitgang, die in sommige gevallen door beperkte beschikking tot land of (financiële) middelen niet haalbaar is. Globalisering is volgens Pronk een economisch en technologisch proces waarbij het behalen van winst voorop staat. Door de toenemende globalisering neemt ook het aantal conflicten toe. Binnen een economisch proces kan er sprake zijn van een win-win situatie, doordat meerdere partijen erop vooruit kunnen gaan. In politiek opzicht kan er sprake zijn van een win-verlies situatie, waarbij de ene partij zich moet schikken naar de wensen van de andere partij. Het behalen van winst binnen een economisch proces kan ook negatieve consequenties hebben voor de betrokkenen. Zo kan er een conflict ontstaan.
Sinds de Eerste Wereldoorlog is ontwikkeling in toenemende mate samen gegaan met het uitbreken van conflicten. Deze conflicten worden steeds vaker op internationaal niveau uitgevochten; er zijn vaak meerdere landen op politiek of economisch niveau bij betrokken die hun eigen belangen hebben. Prof. Pronk maakte een belangrijk onderscheid tussen conflict en escalatie. Een conflict is zeer moeilijk op te lossen. Een escalatie die optreedt voordat een conflict uitbreekt kan wel worden opgelost. Een escalatie ontstaat met een specifieke reden waarbij er nog naar een oplossing kan worden gezocht. Ook van buitenaf kan er invloed worden uitgeoefend op een escalatie. Dit kan op een positieve manier door het probleem in te kaderen of door te bemiddelen. Bemiddelen kan ook op een negatieve manier bijvoorbeeld wanneer er invloed wordt uitgeoefend en hierdoor betrokken raakt bij de escalatie. Wanneer de escalatie zich in zo’n geval ontwikkelt tot een conflict ben je hier ook bij betrokken.
Ieder land kan bij conflicten betrokken raken. Ontwikkeling in een land heeft verschillende gevolgen en heeft invloed op de belangen en mogelijkheden van de burgers. De personen met de grootste politieke of economische macht zullen binnen de toenemende globalisering streven naar winst. Het is volgens Pronk van belang te kiezen voor burgers die in hun eigen samenleving geen stem hebben en overstemd worden door lokale politieke of economische machthebbers. Ook pleit hij voor “slow development”: ontwikkeling moet langzaam gaan om succesvol te kunnen zijn en om verschillende generaties lang stand te kunnen houden. Duurzaam ontwikkelen en een actieve bijdrage van de lokale bevolking zijn naast ‘slow development’ de belangrijkste aspecten om ontwikkeling tot een succes te brengen. Het was een inspirerende lezing!
Nadine Goeree is eerstejaars student Culturele Antropologie en Ontwikkelingssociologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.