Oppositiekandidate Rwanda in het nauw

Door Margot Leegwater

In Rwanda worden in augustus van dit jaar presidentsverkiezingen gehouden. In veel Afrikaanse landen is het tijdens verkiezingstijd vaak spannend: zullen de verkiezingen transparant, vrij en rustig verlopen of niet, of kan het leiden tot onrust of zelfs tot (meer) geweld? Ik ging er tot voor kort van uit dat in Rwanda geen van beide situaties van toepassing zou zijn en dat de verkiezingen noch transparant en vrij, noch gewelddadig zouden verlopen, maar wel rustig. Rustig omdat het huidige autoritaire en repressieve regime van president Kagame de bevolking volledig onder controle heeft; door jarenlange manipulatie en intimidatie zullen ze massaal op Kagame stemmen. Dat deden ze namelijk ook in 2003, toen Kagame won met 95,1 procent. Ook dit jaar zal hij weer met een overweldigende meerderheid winnen, maar het is dit keer niet zeker of de aanloop naar de verkiezingen en de verkiezingen zelf rustig gaan verlopen. Sinds half januari is er namelijk een Rwandese dame, Victoire Ingabire, die zich ook kandidaat wil stellen voor het presidentschap.

Zij was in Nederland toen in Rwanda in april 1994 de genocide uitbrak waarbij naar schatting 800.000 mensen om het leven kwamen. De genocide was gericht tegen de Tutsi, een minderheidsgroep in Rwanda, en geïnitieerd door een regering van extremistische Hutu. Na de genocide nam het Rwandan Patriotic Front (RPF) de macht over. Deze partij was eerder een rebellengroepering en wordt gedomineerd door Tutsi die voor de genocide in ballingschap leefden. Zij vielen na het begin van de genocide vanuit het buurland Oeganda Rwanda binnen om de genocide te stoppen en drie maanden later de macht over te nemen.

Ingabire is een Hutu en zij leidt de United Democratic Forces (UDF). Half januari ging ze na zestien jaar terug naar Rwanda om zich voor de verkiezingen te laten registreren. Al na haar eerste toespraak ging het mis. Deze hield ze bij een groot genocidemonument in de hoofdstad Kigali, waar meer dan 250.000 genocideslachtoffers zijn begraven. Ze bekritiseerde hierbij de verzoeningspolitiek van de huidige regering en vroeg behalve voor de (Tutsi) genocideslachtoffers ook aandacht voor de Hutu die tijdens en na de genocide zijn vermoord. In feite was dit een verwijt naar het huidige regime dat voor deze moorden verantwoordelijk is. Sinds het RPF aan de macht is, is het niet mogelijk om openlijk over etniciteit te spreken en al helemaal niet om de misdaden van het RPF aan de kaak te stellen. Bovendien is er sinds 2008 een vaag omschreven wet tegen genocide ideologie die zware straffen kan opleggen. Volgens Human Rights Watch heeft deze wet ertoe geleid dat de politieke oppositie, die al minimaal is, uit angst geen uitspraken durft te doen. Zoals te verwachten schoot Ingabire’s uitspraak de regering in het verkeerde keelgat. De pers, die in Rwanda niet onafhankelijk is en vaak gelieerd is aan de regering, was ook boos en sprak van genocide ontkenning en noemde Ingabire een ‘divisionist’(iemand die verdeeldheid zaait).

Andere incidenten volgden begin februari. Ingabire en haar assistent Joseph Ntawangundi gingen naar een overheidsgebouw om papieren voor hun registratie op te halen en werden daar belaagd door een woedende menigte. Ingabire kon ongedeerd ontkomen, maar haar assistent Joseph Ntawangundi werd in elkaar geslagen. Een paar dagen later werd hij officieel beschuldigd van genocide misdrijven; Ntawangundi zou hiervoor in 2007 bij verstek zijn veroordeeld. Volgens het UDF is dit echter niet mogelijk omdat Ntawangundi tijdens de genocide in het buitenland verbleef. Hij zit in de gevangenis en heeft twee weken om zijn onschuld te bewijzen. Ook Ingabire’s moeder zou bij verstek veroordeeld zijn voor genocide. Ingabire zelf is ondertussen publiekelijk gewaarschuwd door president Kagame en premier Makuza dat ze respect moet tonen voor de Rwandezen, bij wie ze angst zou zaaien, en voor de Rwandese wet. Voor haar dreigt dus ook gevangenisstraf.

Omdat de media niet onafhankelijk is, is het moeilijk om na te gaan wat er waar is van de verschillende beschuldigingen. Maar dat de regering het hard speelt is duidelijk. Human Rights Watch spreekt dan ook van een hetze in een verklaring waarin de mensenrechtenorganisatie de Rwandese regering oproept om de verschillende kandidaten en politieke partijen zonder angst hun registratie en campagne te laten uitvoeren. Behalve Ingabire en haar UDF zijn er namelijk nog andere partijen en politici die tegengewerkt worden.

Rwanda is een land waar veel onder de oppervlakte blijft. Angst, wantrouwen en spanningen blijven verborgen in dit zwaar getraumatiseerde land. In dit benauwde sociale en politieke klimaat durft de bevolking geen enkele kritiek te uiten en blijft veel van de manipulatie en intimidatie van de Rwandese regering onzichtbaar. Vast staat dat Kagame de verkiezingen zal winnen, daar twijfelt geen Rwandees aan. Het feit dat nu zo openlijk de aanval wordt ingezet op Victoire Ingabire en haar partij is dan ook verontrustend. Is Kagame en zijn RPF niet zeker van de overwinning? Wil het RPF een duidelijk signaal afgeven aan de bevolking dat tegenspraak niet wordt geduld? De beweegredenen zijn moeilijk te achterhalen, maar de recente acties voorspellen niet veel goeds.

Margot Leegwater is promovendus aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU en het Afrika-Studiecentrum in Leiden. Zij doet onderzoek naar landproblemen in Rwanda.