Door Ton Salman. Wie vertrouwd is met de relatief zoetgevooisde muziek van het polderen en met termen als ‘de constructieve oppositie’, en al een beetje schrikt van een minder lieflijk ‘doe effe normaal’ in de Nederlandse politiek, zal zeker opkijken van het luidruchtige en dissonante geharrewar en gekissebis in Bolivia, in de aanloop naar de verkiezingen op zondag 12 oktober. De partijen en kandidaten daar mogen elkaar graag zwartmaken, met modder gooien en onder de gordel slaan. Een andere politieke cultuur, inderdaad. Er zijn redenen voor – maar die stemmen niet overeen met wat het Boliviaanse electoraat lijkt te prefereren.
Om met dat laatste te beginnen: verschillende enquêtes, uitgevoerd over de laatste 10 á 15 jaar, alsmede mijn eigen interviews en informele gesprekken met honderden Bolivianen, bevestigen keer op keer dat de bevolking kiest voor overleg, compromissen, debatten, en voor, in een fraaie lokale uitdrukking, “onderhandelen tot je laatste snik”. Natuurlijk mopperen de Bolivianen op de niet nagekomen beloftes, op corruptie en zakkenvullerij, op de politici die niet weten wat er onder de bevolking leeft, en dergelijke. De gewone argwaan jegens de politiek, dus. Maar tegelijkertijd spreekt men zich duidelijk uit tégen politici die hun aanhang ophitsen, tégen het dóórdrukken van bepaalde maatregelen zonder onderhandeling, en zeker tegen geweld. Het land heeft, in het recente verleden, haar portie geweld, repressie en autoritarisme wel gehad. De bevolking zendt nu een gemengde boodschap uit: (de meeste) politici, dat blijft tuig van de richel, maar democratie, onderhandeling en compromis, dát is wat we eisen van onze regeerders.De politici hanteren echter frequent een andere code of conduct. De recente geschiedenis in enkele zinnen samengevat: na decennialange hegemonie van coalities van centrumrechtse partijen, met een beleid van neoliberale en onofficiële maar effectieve uitsluiting van de inheemse bevolking en de arme bevolkingslagen in het algemeen, won in 2005, met overtuigende meerderheid, de MAS, de partij van de eerste inheemse president van het land Evo Morales, het pleit. De MAS (letterlijk vertaald: de ‘Beweging naar het Socialisme’) ontstond uit een samenwerking en uiteindelijk politieke partijvorming van een brede groep sociale bewegingen, van vrouwen, ecologisten, antiglobalisten, kleine boeren, vakbonden en vooral ook veel inheemse organisaties. En wist electoraal overtuigend te worden, met een discours rondom een andere economische, etnische en democratische politiek. De nieuwe partij werd bepaald niet welkom geheten door het politieke establishment. Maar juridische manoeuvres, zwartmakerij, uitsluiting en gechicaneer mochten uiteindelijk niet baten. De MAS won overtuigend in 2005, in 2009, en zal zeer waarschijnlijk ook in 2014 met ruime cijfers winnen. De herinnering aan de corruptie en inefficiëntie van de oude politieke kliek is nog vers.
Maar ondertussen wil een beetje welwillende, ‘redelijke’, genuanceerde en inhoudelijk gedreven toon in de politieke debatten nog niet terugkeren. En de MAS laat zich niet onbetuigd. Alle andere partijen worden weggezet als neoliberaal, vaderland-uitverkopers, USA-agenten en elites. De oppositie mag omgekeerd de MAS graag uitmaken voor autoritair, zelfgenoegzaam, en vals waar het gaat om het (ook via juridische aantijgingen) saboteren van serieuze tegengeluiden. Maar de MAS kan zich beroepen op een reeks wapenfeiten uit de afgelopen regeerperiodes: solide economische groei, groeiende werkgelegenheid, afname van de (extreme) armoede, succesvolle herverdelingsmaatregelen zoals bonussen voor zwangere vrouwen, voor kinderen die hun schooljaar voltooien, en voor ouderen. Ze kunnen ook wijzen op kredieten voor arme boeren en micro-ondernemers, investeringen in gezondheidszorg en onderwijs, en verbeteringen in de dienstverlening van de overheid. Ook is discriminatie jegens de inheemse bevolking afgenomen en is de toegang van die bevolkingsgroep tot hogere overheidsposities en tot onderwijs en gezondheidszorg toegenomen. De recentste peilingen geven de MAS 54 procent van de stemmen.
De politieke kentering die inzette in 2005 zal dus waarschijnlijk doorzetten. En de MAS zal wellicht een beetje verliezen, maar met overmacht de grootste politieke partij blijven. Nu alleen nog gehoorzamen aan die andere wens van de Bolivianen: een gematigder toon, een grotere compromisbereidheid, en in plaats van het tegengeluid te diskwalificeren en saboteren, “onderhandelen tot je laatste snik”.
Ton Salman is Universitair Hoofddocent aan de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit Amsterdam.