Skip to content

Recht doen aan slachtoffers van seksueel misbruik, maar volgens welk recht?

Door Kim Knibbe

Mensen geloofden kinderen niet, of wilden hen niet geloven. Kinderen dachten dat ze zelf schuldig waren, en zondig, moesten hun zonden opbiechten. Het zou alleen maar gaan om ‘incidenten’. Priesters en paters werden overgeplaatst, maar nooit bij de politie aangegeven.

De katholieke wereld tot ongeveer halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw heeft veel mensen opgezadeld met trauma’s die individueel bewaarde geheimen werden. Niet alleen wat betreft seksueel misbruik en mishandeling in internaten, maar ook de ‘schande’ van doodgeboren of vroeg gestorven babies die niet in gewijde grond zijn begraven, vrouwen die de communie werd geweigerd omdat ze geen kinderen meer wilden krijgen, families die zelfdoding moesten verzwijgen, of het kloosterverleden van een uitgetreden familie-lid. In veel gevallen wisten (weten) familieleden van elkaar niet welke geheimen men meedroeg. Nog steeds overheerst bij veel mensen van de oudere generaties individuele schaamte, in plaats van publieke woede over structureel onrecht.

Het feit dat dit soort gebeurtenissen ondraaglijke geheimen werden voor individuele mensen, is een illustratie van de macht die de clerus had in die jaren. Tegelijkertijd waren dit ‘publieke geheimen’, iedereen wist dat dit voorkwam en welk leed eraan verbonden was. Zoals onlangs bekend werd gemaakt, was de clerus zelf maar al te goed op de hoogte van de misstappen van sommigen onder hen, en het leed dat kinderen werd aangedaan. Machtsmisbruik in allerlei vormen was onvermijdelijk in de setting van internaten en er is intern veel discussie geweest over hoe dat veranderd zou moeten worden. Dat individuele hooggeplaatsten zoals de paus en bisschop van Luyn nu uit de wind worden gehouden doet daar niets aan af, het systeem was erop gericht misbruik binnenskamers te houden en die hoogeplaatsten waren gewoon deel van dat systeem, zoals Küng terecht stelt.

Ironisch genoeg is een punt van discussie nu opnieuw het celibaat: sommigen (vooral progressieve katholieken zoals Küng en Oosterhuis) geven de schuld aan het celibaat, terwijl anderen juist signaleren dat in de tijd waarin de meeste meldingen zijn, de jaren zestig, er een brede herbezinning plaatsvond met betrekking tot de doctrines van de kerk over seksualiteit. De katholieke zuil bevond zich middenin een eigen seksuele revolutie.

Als die seksuele revolutie binnen de zuil heeft geleid tot een grotere drang tot experimenteren en een grotere permissiviteit jegens misstappen tussen geestelijken onderling, dan is dat een pijnlijk inzicht juist voor progressieve katholieken, maar een inzicht dat niet mag worden tegen gehouden. Het is niet ondenkbaar, ook door het feminisme zijn de gedachten over seksualiteit in die tijd aangemerkt als schadelijk want blind voor machtsverschillen en dus vooral lekker voor mannen. De reflex van progressieve katholieken en sommige buitenstaanders om alle misstanden aan het celibaat te wijten moet genuanceerd worden. Het gaat ook om andere noodzakelijke structurele veranderingen om machtsmisbruik (waarvan seksueel misbruik een vorm is) te voorkomen in de toekomst. Gaan die er komen?

Het feit dat de kerk heeft besloten (en relatief snel!) tot het instellen van een onderzoekscommissie met een onafhankelijke voorzitter is een geweldige stap. Men zou dit cynisch kunnen interpreteren als de enige mogelijke stap in deze situatie, in het licht van de schandalen die in andere landen de kerk in het nauw hebben gedreven. Men zou dit ook kunnen zien als een eerste stap richting meer openheid, een besef dat de slachtoffers recht moet worden gedaan ook als de misdaden waarvan zij het slachtoffer zijn geweest al verjaard zijn, en een revolutie in de houding van het instituut van de kerk jegens de samenleving.

De vraag is of de kerk als instituut ook daadwerkelijk de rechten van niet-geestelijken beter zal gaan beschermen. De staat van dienst van de instelling Hulp en Recht hierin is niet bevredigend, en ook in andere landen heeft het nogal wat gekost om de kerk te dwingen aandacht te schenken aan de rechten van de slachtoffers. En waar kunnen slachtoffers terecht die niet via Hulp en Recht hun verhaal aan de commissie Deetman willen geven? De kerk heeft eigen wetten,  maar het lijkt erop dat ‘leken’ maar weinig rechten hebben tegenover geestelijken, zeker waar het gaat om strafbare zaken.

Maar dan zijn er nog altijd de wetten van het land, die elke burger (zouden moeten) beschermen. En dat doet de vraag reizen: waar was de overheid in die tijd? Was er geen schoolinspectie? Zijn de slachtoffers van seksueel misbruik in de kerk niet ook de slachtoffers van de verzuiling, het compromis tussen religieus pluralisme en de staat voortgekomen uit (onder andere) de schoolstrijd, waardoor de staat zoveel mogelijk overliet aan de zuilen? En moet de kerk niet haar eigen regels aanpassen, waardoor zij verplicht wordt om gevallen van seksueel misbruik te melden bij de politie (met inachtneming van de belangen van het slachtoffer uiteraard)? Mijn hoop is dat de commissie Deetman ook aandacht zal hebben voor de vraag wat de verhouding moet zijn tussen de wetten van de kerk, en de Nederlandse rechtsstaat.

Kim Knibbe is antropoloog aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU.

7 Comments

  1. Brian Brian

    Ik vind dat de misdadigers de zelfde starf moetten krijgen wat toegepast is in het strafrecht boek. Zo kan je ook andere kinder verkrachters een openlijke verontschuldiging laten oplezen en de zaak is vergeven..weet men ook het verleden van de paus? durf hij daarom niemand uit de kerk te zetten om te laten berechten.Heb gelijk een verbod om het liedtje van A M G smit..( Ja Zuster Nee Zuster ) voor mijn kinderen..

  2. […] Kim Knibbe is als antropoloog verbonden aan de afdeling sociale en culturele antropologie, en schreef eerder op dit weblog over seksueel misbruik in de kerk onder de titel: ‘recht doen aan slachtoffers van seksueel misbruik, maar volgens welk recht’? […]

  3. Herman Herman

    Zij de leden van de kerk hebben mij mijn kind zijn ontnomen. Ben 2 maal verkracht door een kapelaan en door een frater.
    Ik zal ook nooit meer in de kerk komen weg met de kerken weg herinneringen. Waar hebben zij altijd voor gestaan. Ja macht en misbruik. Ik zit nog steeds met de vraag hoe zou ik geweest zijn als dit niet gebeurd was. De verkrachtingen bij mij hebben plaats gehad in 1952. De smeerlappen zijn allang dood

  4. Kim Knibbe Kim Knibbe

    Beste Herman,
    Dank voor je reactie. Zo’n verleden is een verschrikkelijk onrecht. Maar wellicht dat je door een klacht in te dienen toch kan bijdragen aan verandering zodat anderen niet hetzelfde hoeven mee te maken.

    • Beste Kim
      Ik heb ongeveer twee weken geleden een brief naar kommissie Deetman gestuurd heb mijn telefoonnummer toegevoegd.
      Wat denkje nog steeds geen reactie van de kommissie.
      De mensen die mij misbruikt hebben zijn allang dood.
      Zij zullen met mijn verhaal niks doen

  5. Beste Kim
    Bedankt voor je email
    Ik heb de vorige week een telefoontje gehad van de commissie Deetman
    en hoop dat ze met mijn schrijven ook daadwerkelijk iets doen

Leave a Reply to Herman Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *