Door Freek Colombijn De Nederlandse muziekindustrie schijnt het goed gedaan te hebben in 2015, maar de trend van fysieke muziekdragers als CDs is een gestaag dalende verkoop. De enige uitzondering hierop is de verkoop van vinyl, ouderwetse grammofoonplaten. De laatste platenspeciaalzaken hebben bakken vol elpees terwijl de CDs het met steeds minder ruimte moeten doen. Kenners zeggen dat het analoge geluid van een elpee mooier is dan het digitale geluid van een CD, maar dan moet je wel een goede installatie en goede oren hebben om het verschil te merken. Wellicht speelt er ook een element van nostalgie mee waarom grammofoonplaten het goed doen.
De Amerikaanse antropoloog Michael Herzfeld spreekt van structurele nostalgie als mensen terugverlangen naar een geïdealiseerde samenleving uit het verleden. Indirect spreekt uit structurele nostalgie kritiek op de hedendaagse samenleving. Bij grammofoonplaten zou dat bijvoorbeeld kritiek op de huidige consumptiemaatschappij kunnen zijn.
Ik herinner me dat ik als puber geld moest sparen om een elpee te kopen. Zorgvuldig maakte ik een keus en nooit zonder de plaat in de winkel met een koptelefoon op beluisterd te hebben. Het ongemakkelijk terugfietsen uit de stad, met de plaat onder een arm en met de andere arm het stuur vasthoudend, droeg bij aan het bijzondere moment van het kopen van een nieuwe plaat. Hoe anders is dat nu wanneer voor een vast bedrag een bijna onbeperkte hoeveelheid muziek kan worden gedownload. Die keuzevrijheid is heerlijk, maar leidt haast onvermijdelijk tot een oppervlakkiger luisteren.
Hoe zit het met de charme van de 78-toerenplaat? Daarvan kan moeilijk gezegd worden dat de geluidskwaliteit superieur is aan de CD. Deze platen zijn gewoon geinig. Het is onvervalste nostalgie, maar zonder kritiek op het heden. Thuis heb ik een hele oude Grundig radio en platenspeler met buizen. De ingebouwde platenspeler kan niet alleen op 33-en 45-toeren draaien, maar ook op 78 en 16? toeren. Ik heb nog een verzameling 78-toerenplaten die ik heel soms draai. Daarvoor moet ik de installatie aanzetten en dan de draaitafel heel hard rondzwengelen in de hoop dat hij op de juiste snelheid blijft doordraaien. Meestal zakt het tempo terug van 78 naar 33 of 16 toeren. Als hij eenmaal op tempo is zet ik hem niet meer af, maar laat de platen voorzichtig op de draaiende tafel zakken.
En dan! Wat een plezier! Tot mijn favorieten behoort de dramatische filmmuziek van Limelight die door het multitalent Charlie Chaplin zelf gecomponeerd is. Een andere favoriet is Die beschwipste Drahtkommode (Klavierpotpourri im Foxtrot-Tempo). ‘Es spielt: Der schräge Otto’.
Freek Colombijn is universitair hoofddocent aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij schrijft regelmatig blogs voor Standplaats Wereld.
Leuk!
A good one Freek. This idea of structural nostalgia seems good as an element to think about the (still) raise on vinyl sales. I miss the conversations with you, maybe in the future we can exchange another notes about this fascinate subject, while spinning that one from Golden Earings. =)