Door Maaike Matelski Precies vijf jaar na het einde van haar huisarrest is bekendgemaakt dat de partij van oppositie-leidster Aung San Suu Kyi een absolute meerderheid heeft behaald in het parlement van Myanmar. Hoewel de uitslag vrijwel hetzelfde is als in 1990, mag zij nu haar overwinning daadwerkelijk verzilveren. Al-leen het presidentschap ligt nog buiten bereik, vanwege een bepaling in de grondwet van 2008. Hoewel er met deze verkiezingen belangrijke stappen gezet zijn, is de strijd om democratie in Myanmar nog niet ten einde.
De verkiezingsuitslagen zelf zijn niet minder dan historisch. Formeel was het land onder militair bewind van 1962 tot 2010. Aung San Suu Kyi keerde eind jaren ’80 terug van haar verblijf in Engeland, waar ze een Engelsman trouwde en twee kinderen kreeg. Met haar partij NLD won ze de door het leger georganiseerde verkiezingen van 1990, terwijl ze zelf al onder huisarrest verbleef. Over de formele toedracht verschillen de meningen, maar feit is dat haar partij in 1990 niet de macht kreeg. Pas in 2010 was het leger klaar voor de volgende verkiezingen, die het met fraude en intimidatie wist te winnen. De NLD boycotte deze verkiezingen vanwege oneerlijke procedures; een afsplitsing van deze partij deed wel mee, evenals een groot aantal etnische minderheidspartijen. Een week na de verkiezingen, op 13 november 2010, werd Aung San Suu Kyi vrijgelaten en eindigde de laatste periode van haar huisarrest.
Sinds 2011 is er dus sprake van oppositie in het parlement. In 2012, toen tussentijdse verkiezingen plaatsvonden, nam Aung San Suu Kyi daarin zelf ook plaats. Door de overmacht van het leger had haar partij echter weinig invloed. Zoals bekend voerde President Thein Sein echter wel een aantal hervormingen in, en exact vijf jaar na de overwinning van oud-legerpartij USDP organiseerde hij verkiezingen waarbij zijn eigen partij buitenspel gezet werd. Zelfs in gebieden die bijna uitsluitend bevolkt worden door het leger heeft de NLD veel stemmen behaald, een grote nederlaag. De USDP heeft aangegeven de uitslag van de verkiezingen te accepteren. De invloed van deze partij zal aanzienlijk kleiner worden.
Dat geldt niet per se voor het leger zelf. Volgens de grondwet van 2008 wordt 25% van de parlementaire zetels automatisch toegewezen aan het leger, mag Aung San Suu Kyi geen president worden, houdt het leger een aantal belangrijke ministeries in handen, en kan het de macht ‘in noodgevallen’ weer overnemen. Deze grondwet kan alleen gewijzigd worden als meer dan 75% van het parlement daarmee instemt; het leger zelf moet daarmee dus akkoord gaan. In diverse grensgebieden is nog altijd een gewapende strijd aan de gang, en het is maar de vraag of de nieuwe regering in staat zal zijn hier een einde aan te maken. De verse herinneringen aan het conflict en de onderdrukking van de afgelopen vijftig jaar geven aanleiding tot aanzienlijk en voortdurend wantrouwen over het handelen van de militairen.
Bij de feestelijke uitslag zijn nog meer kanttekeningen te maken. In de Volkskrant schreef ik al over het grote aantal inwoners dat is uitgesloten van deelname aan de verkiezingen. Dit betreft niet alleen veel onjuist geregistreerde inwoners, maar ook een groot aantal leden van de Kokang, Rohingya en Wa minderheden van wie de tijdelijke registratiekaarten zijn ingetrokken. De uitsluiting van moslims, ca. 4% van de bevolking, is vooral opmerkelijk. Bij de verkiezingen van 2015 is voor het eerst geen enkele moslim gekozen; ook de NLD weerde ze van de kandidatenlijst. Hoewel de Ma Ba Tha, een groep nationalistische Boeddhistische monniken, er niet in geslaagd is de bevolking te bewegen tot steun voor de USDP, lijkt de stemmingmakerij tegen religieuze minderheden wel effect te hebben gehad. Zelfs Aung San Suu Kyi is terughoudend in het opkomen voor de rechten van de Rohingya, mogelijk een tactische zet om zo veel mogelijk stemmen te winnen.
Haar overwinning is ook ten koste gegaan van etnische minderheidspartijen met soms langere politieke ervaring. Zij klaagden dat de NLD suggereerde dat mensen persoonlijk op Aung San Suu Kyi konden stemmen, terwijl ze in werkelijk stemden op veelal onervaren NLD kandidaten. Toch zijn ook hier historische stappen gezet. Het aantal vrouwelijke parlementsleden (nu minder dan 5%) zal aanzienlijk stijgen, en onder de gekozen parlementariërs bevinden zich jongeren, kunstenaars, en voormalig politieke gevangen.
Met deze verkiezingen, die grotendeels eerlijk en rustig zijn verlopen, zal het politieke landschap van Myanmar blijvend gewijzigd worden. Critici wijzen echter op de economische ongelijkheid die ondanks de ‘opening’ van de afgelopen jaren niet kleiner lijkt te worden. Ruim 70% van de bevolking leeft op het platteland en plukt nauwelijks de vruchten van het groeiend aantal investeringen; in tegendeel, veel land wat zij al decennialang gebruiken wordt opeens verhandeld, waarbij zij aan het kortste eind trekken.
Met de overwinning van de NLD wordt een groeiend aantal buitenlandse investeringen verwacht. De legerleiders hebben zich allang verzekerd van de opbrengst van grondstoffen en deals met buitenlandse investeerders, en het economisch beleid van Aung San Suu Kyi is nog grotendeels onduidelijk. In een onderzoekscommissie na een gewelddadig neergeslagen demonstratie bij het Letpadaung kopermijnproject in 2012 koos ze niet duidelijk de kant van de lokale bevolking. Verschillende activisten zitten nog gevangen, waaronder studenten die in maart van dit jaar vreedzaam demonstreerden voor beter onderwijs, een ander groot probleem in het land. Een aantal van hen is sinds vorige week in hongerstaking. De rechterlijke macht is nog altijd loyaal aan het leger.
Hoe de overwinning van Aung San Suu Kyi zal uitpakken voor dissidenten, etnische minderheden en de rurale bevolking blijft een van de grootste vraagtekens in deze politieke transitie. Dat ze kan rekenen op steun van een groot deel van de bevolking is nu duidelijk geworden. De komende tijd zal blijken hoeveel invloed zij heeft in het parlement naast het leger en een nader te kiezen president, en welk economisch beleid haar partij zal uitzetten. De verkiezingsuitslag toont in ieder geval aan dat het volk klaar is voor verandering.
Maaike Matelski is als promovenda verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU. Haar promotieonderzoek gaat over Birma.