Skip to content

Al-Ameriya bedreigd? Oorlog en de vernietiging van cultureel erfgoed in Jemen.

architettura-1Door Marina de Regt            Zon-dagochtend werd de film Qudad: Reinventing a Tradition vertoond op het Ambacht in Beeld festival in Amsterdam. De film gaat over de restauratie van de Al-Ameriya Madrassa (een islamitische school met een kleine moskee) in Rada’, een klein stadje in het zuidoosten van Jemen. Qudad is een eeuwenoude vorm van bepleistering die veel voorkomt in Jemen; het duurt een jaar om qudad te maken en het spul kan eeuwenlang blijven zitten. De Al-Ameriya Madrassa in Rada’ was totaal vervallen toen de Irakese archeologe Selma Al-Radi hem eind jaren zeventig voor het eerst bezocht. In samenwerking met het Jemenitische Departement voor Archeologie besloot zij geld te zoeken om de school en moskee te restaureren. Het gebouw is o.a. met behulp van Nederlands ontwikkelingsgeld opgeknapt, een proces dat achttien jaar heeft geduurd. In de film zien we hoe qudad gemaakt wordt, en praten de Jemenitische ambachtslieden over hun werk.

Begin jaren negentig heb ik anderhalf jaar in Rada’ gewoond en ik kwam regelmatig langs de Al-Ameriya Madrassa. De traditionele huizen in Rada’ zijn allemaal van leem en het vervallen gebouw viel niet op. Iedereen wist dat er een grootscheepse restauratie aan de gang was waardoor de madrassa en moskee niet open waren voor bezoekers. Alleen mensen met de juiste contacten konden naar binnen. Ik ben in 2009 voor het eerst binnen geweest, en was onder de indruk van de prachtige architectuur, zowel van binnen als van buiten. Een prachtig wit monument torende boven de adobe-kleurige huizen uit en binnenin waren de afzonderlijke ruimtes prachtig bepleisterd en versierd. In de kleine moskee werd nog gewerkt; daar moesten muurschilderingen worden gerestaureerd die jarenlang verborgen waren geweest.

De mannen die in de film aan het woord komen zijn stuk voor stuk trots op het werk dat zij verrichten. Ze introduceren zichzelf door hun naam, leeftijd en hun beroep te noemen en vertellen hoe lang ze al bij de moskee werkzaam zijn. Sommigen zijn nog geen twintig, anderen al in de zestig. Een team van negentig ambachtslieden was tijdens de restauratie opgeleid en de bedoeling was dat zij het oude ambacht van het maken van qudad in leven zouden houden. De film ontroerde veel van de Jemengangers in het publiek, die zich hun eigen bezoek aan de Al-Ameriya maar vooral ook de gastvrijheid en trots van de Jemenieten, de manier waarop ze Arabisch spraken en hun gevoel voor humor herinnerden.

Ik vraag me af hoe het nu is met de Al-Ameriya en met de ambachtslieden in Rada’. De film is tien jaar oud en in de tussentijd is er veel veranderd in Jemen. De oorlog die sinds eind maart woedt brengt ook grote schade toe aan het Jemenitisch cultureel erfgoed. En dit keer is het niet IS die archeologische schatten verwoest omdat het afgoderij zou zijn. Nee, in Jemen is het vooral het Saoedische leger, dat met precisiebombardementen de Houthis probeert te verdrijven, en er niet voor schroomt cultureel erfgoed te vernietigen (omdat de Houthis zich daar zouden schuil houden). De binnenstad van Sana’a, die in zijn geheel op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat, is al twee keer getroffen door bombardementen. Een museum in Dhamar waar zich een grote hoeveelheid archeologische vondsten bevond is compleet in de lucht opgegaan. De dam in Marib, die 2800 jaar oud is, is al vier keer getroffen door raketten. Het People Palace in Taiz is compleet vernietigd. En Westerse landen houden zich stil. Niemand spreekt de Saoedische overheid aan op de grove schendingen van het internationale recht, de honderden doden en gewonden die er in het afgelopen half jaar zijn gevallen, en de vernietiging van al het cultureel erfgoed. De Westerse belangen zijn duidelijk: Saoedi Arabië te vriend houden anders raken we onze olie kwijt.

Ook vraag ik me af hoe het met de mannen in de film gaat. Werken ze door of zitten ze werkeloos thuis? Hebben ze zich in de tussentijd bij een van de strijdende partijen aangesloten? Rada’ was de afgelopen jaren een belangrijke pleisterplaats voor Al-Qaida op het Arabisch Schiereiland (AQAS), maar het stadje is maanden geleden door de Houthis (die tegen AQAS strijden) ingenomen. In een documentaire van de BBC over de Houthis is te zien dat zij zich in de Al-Ameriya Madrassa hebben verschanst. Hebben de trotse ambachtslieden uit de film hen toegang gegeven? Of zijn zij met geweld het gebouw binnen gedrongen? Ik kan alleen maar hopen dat dit prachtige bouwwerk gespaard zal blijven en al het werk dat in de restauratie is gestopt niet voor niets zal zijn geweest….

Marina de Regt is universitair docent bij de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit. Zij publiceert regelmatig blogs op Standplaats Wereld over Jemen.

2 Comments

  1. drs ing Henk Uijttenhout drs ing Henk Uijttenhout

    ‘Het gebouw is o.a. met behulp van Nederlands ontwikkelingsgeld opgeknapt, een proces dat achttien jaar heeft geduurd.’ En vervolgens wordt het cultureel erfgoed door westerse allianties gebombardeerd in de gehele Arabische wereld. De luchtmacht zit nu even zonder bommen, wellicht zullen er tijdelijk wat gebouwen wordt gespaard..
    Ik ben opgegroeid met de verhalen over het bombardement op het Bezuidenhout, 3 maart 1945, dat mijn vader en zijn familie van dichtbij zagen gebeuren. En veel vrienden en kennissen nooit meer terugzagen. Mijn herinneringen zijn de resten van de gebouwen tussen het gras.
    Ik kan mij enigszins voorstellen hoe mensen in al die landen leven met die ervaringen van oorlog en bombardementen, van Korea tot nu.
    Omdat al die verantwoordelijken geen fouten maken en hun verantwoordelijkheid afschuiven op de ‘verliezer’, wordt er ook niets geleerd voor de toekomst.

  2. Ik heb hier vlakbij 3 jaar gewoond mijn 1983 tot 1986, toen was het nog een ruine, Selma heb ik daar leren kennen, Wat is het och mooi geworden.
    Ik ben er helaas nooit meer naar terug gegaan, is ook gezien de situatie niet mogelijk.
    Leuk om dit stuk te lezen en te zien hoe prachtig het is geworden.
    Dank
    S.C. Duys

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *