Antropologendag 2010: “Antropologie in de praktijk”

Door Ina Keuper Op dinsdag 16 november gonsde de hal van het VU-hoofdgebouw  ’s  ochtends even voor tien uur van antropologen. Zij kwamen bijeen voor de jaarlijkse Antropologendag dat als thema had ‘Antropologie in de Praktijk’.  Voor het ochtendprogramma was Jan Laurier uitgenodigd, lid van de Eerste Kamer voor Groen Links. Hij  vroeg zich af waarom er zo weinig antropologen actief zijn in de politiek en riep de aanwezigen op daar wat aan te doen. Drie pas afgestudeerde masterstudenten vertelden over hun studie en afstudeeronderzoek. Het middagprogramma begon met een film over motieven en ervaringen van deelnemers van de alternatieve Antwerpen-Banjul autorally voor een goed doel en daarna presenteerden drie  al wat langer afgestudeerde masterstudenten over hoe zij antropologie in hun huidige werkpraktijk benutten. 

Antropologen moeten veel meer bijdragen in de Nederlandse politiek! Dat was de stelling die in de ochtend werd toegelicht door Jan Laurier. Laurier was gevraagd om als lid van de Eerste Kamer voor Groen Links te spreken over de rol van sociale wetenschappers in de politiek en het maatschappelijke debat. Hij begon zijn lezing met de vraag te stellen waarom die rol relatief klein is. Zijn antwoord daarop was, met een verwijzing naar Marx, dat de sociaal wetenschappers meer bezig zijn met het begrijpen van de wereld dan met deze te veranderen.

Het zijn de politici en beleidsmakers die de inrichting van de wereld bepalen, zij nemen de besluiten tot verandering of juist het continueren van de status quo in de maatschappij. Sociaal wetenschappers zijn meer bezig met het kritisch analyseren van genomen besluiten en daaraan ten grondslag liggende probleemdefinities. Laurier zelf kent beide werelden. Eerst was hij socioloog aan de Universiteit Leiden, later stapte hij over naar de politiek. Voor zijn lezing had hij uitgezocht hoeveel leden van de huidige Eerste en Tweede Kamer een opleiding in de sociale wetenschappen hebben. Van de totaal 225 volksvertegenwoordigers op het nationale niveau heeft ruim twintig procent een sociaal wetenschappelijke achtergrond en daaronder is er slechts één met een antropologieopleiding. Desondanks meende Laurier dat er toch wel aardig wat inbreng is van sociaal wetenschappelijke inzichten in de debatten en besluitvorming in de Eerste en Tweede Kamer. Maar dat zou nog meer kunnen en moeten zijn. Meer sociaal wetenschappers in de politiek, ook antropologen, is daarom van groot belang.

In de vragen en opmerkingen uit het publiek na de lezing van Laurier bleek de vraag waarom de stem van antropologen zo weinig gehoord wordt in het huidige politieke en maatschappelijke debat bij de aanwezigen te leven. Er werd verwezen naar andere recente bijeenkomsten van antropologen over deze kwestie, zoals onlangs in Nijmegen. Hoe kunnen antropologen hun analyses en inzichten meer inbrengen om het eendimensionale en essentialistische denken over cultuur en etniciteit tegen te gaan? Ook op dit weblog besteedde Manu van Kersbergen  eerder aandacht aan dit ‘gevecht om cultuur’ . Laurier meende dat de academische traditie van het nuanceren van eenzijdige denkbeelden, bijvoorbeeld over Antillianen in Nederland, zeker van grote waarde is en dat antropologen zich meer moeten inzetten om met hun kennis en inzichten de politiek te beïnvloeden. Antropologen moeten meer bijdragen in de politiek.

In de andere bijdragen op de jaarlijkse Antropologendag werden concrete voorbeelden van antropologie in de praktijk gepresenteerd. ’s Ochtends vertelden drie masterstudenten van het jaar 2009-2010 over hun afstudeeronderzoek. Aliene van Dijk sprak over haar onderzoek in een dorp in Madagascar waar de bevolking niet meewerkte aan het registreren van het grondbezit. Zij kwam er achter dat er sprake was van min of meer verborgen vormen van verzet tegen deze landregistratie en dat mensen hiervoor begrijpelijke redenen hebben (zie ook het recente Volkskrant interview met collega Sandra Evers over ‘landbouwgrond als handelswaar’).

Cylia Engels had zich bij de keuze voor haar masteronderzoek expliciet laten leiden door de wens om haar werk praktisch bruikbaar te maken. Zij onderzocht denkbeelden van Marokkaans-Amsterdamse moeders van geestelijk gehandicapte kinderen over de oorzaken van het gehandicapt zijn van hun kind en de omgang daarmee. Haar masterthesis ‘Mixed Models’ heeft zij niet alleen voor haar eigen studie geschreven maar ook voor de Amsterdamse zorginstelling waarmee zij samenwerkte.

Het derde onderzoek werd gepresenteerd door Laura van Deventer over hoe Tjetsjeense migranten in Moskou hun etnische identificatie vormgeven en ervaren. Zij bracht naar voren dat vrouwen en volksdansen een belangrijke rol spelen in het handhaven en beschermen van etnische grenzen en vertelde over verschillende hindernissen die zij ondervond in haar veldonderzoek.

Alle drie verhalen lieten zien hoe waardevol het is dat antropologen de tijd nemen voor het doen van onderzoek. De antropologische onderzoeksmethoden van het (participerend) observeren en het voeren van vele informele gesprekken zijn tijdrovend, maar leveren informatie en inzichten op die een meerwaarde bieden.

In het eerste deel van het middagprogramma van de Antropologendag werd de film ‘The Challenge’ vertoond. Deze film is in het najaar van 2009 gemaakt door vijf studenten in de bacheloropleiding Antropologie en drie anderen met kennis van film en fotografie. De film geeft een beeld van de motieven en evaringen van deelnemers aan een alternatieve autorally ‘voor een goed doel’ van Antwerpen in België naar Banjul in Gambia en laat goed zien hoe antropologie in de praktijk gebracht kan worden. Hieronder de trailer van deze film:

Het laatste deel van de Antropologendag bestond uit drie parallelle presentaties van alumni. Hen was gevraagd te vertellen over hoe zij hun antropologieopleiding (master of doctoraal in 2006) gebruiken in de huidige werkpraktijk. Hilda Alberda sprak enthousiast over haar werk bij de Nederlandse Nationale Jeugdraad, waar zij betrokken is bij diverse projecten, zoals hoe bij jongeren discussie te stimuleren over de man/vrouw rolverdeling en over de handhaving van de rechten van het kind in Nederland en elders. Zij zal binnenkort naar Sierra Leone vertrekken om een ontwikkelingsorganisatie te helpen bij het ontwerpen van hun beleid op het terrein van jeugd en ontwikkeling.

Sanneke Quist vertelde over haar werk als docente Maatschappijleer op het Kaj Munk college in Hoofddorp. Onderwijs geven leert je veel over jezelf, zo heeft ze ervaren. Haar leerlingen maken zeer intensief gebruik van internet, maar hebben desondanks vaak opvattingen en meningen die niet gebaseerd zijn op informatie of argumenten. Zo hebben zij bijvoorbeeld nogal stereotype ideeën over Afrika, beelden over hongerende kinderen domineren. Met haar project ‘global citizenship’ probeert Sanneke deze stereotypen te bestrijden. Haar klassen hebben contact met scholen in Uganda en Kenia met wie ze kennis uitwisselen en waar ze acties voor organiseren. Zoals bijvoorbeeld het verzamelen van muskietennetten.

Anemoon van Dijk vertelde over haar werk bij de Stichting Studentenhuisvesting Utrecht, waar ze te midden van collega’s met een technische achtergrond steeds weer aan de orde stelt dat goede huisvesting de woonwensen van huurders als uitgangspunt dient te nemen. Annemoon is daarnaast verantwoordelijk voor speciale projecten, zoals voor MBO-studenten met een moeilijke thuissituatie, autistische studenten en moslimstudentes.

Al deze spreeksters lieten elk op haar eigen wijze goed zien hoe zij hun antropologische kennis en vaardigheden benutten in het werk. Met name hun kennis van culturele diversiteit en hun ervaring in het omgaan met mensen van verschillende culturele achtergronden blijkt in hun werkpraktijk een meerwaarde te bieden.

Ina Keuper is docente bij de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit. Zij is gespecialiseerd op gender/vrouwenstudies, ontwikkelingssamenwerking en Suriname.

Vorig jaar had de antropologendag als thema ‘Religion=conflict?’