Door Herbert Ploegman. Meer dan drie jaar geleden schreef ik een blog op Standplaats Wereld met bovenstaande titel. Ik was net afgestudeerd, en werkzoekend. Dat viel tegen, en in het stuk reflecteerde ik op mijn kansen op de arbeidsmarkt. Het leverde een aantal interessante, bemoedigende en blikverruimende reacties op. Maar het leverde ook wrijving op doordat uitgerekend een titel als dit het meestbezochte stuk[1] op Standplaats Wereld was. Het leek me daarom tijd voor een herijking; één onder dezelfde vragende titel. Tenslotte bracht deze titel iets teweeg – hoe ongemakkelijk ik hem nu ook vind. Ik neem jullie graag mee.
De reis gaat naar Athene, de stad die door velen momenteel nauwlettend in de gaten wordt gehouden. Na jaren van zich voortslepende processen komt hier iets tot een climax. Wat dat iets precies is, daarover verschillen de meningen. Sommigen zeggen dat het een dwarse links-populistische regering is die de zaak heeft verknald, terwijl anderen zeggen dat hier het hele Europese project of het kapitalistische systeem als geheel op knappen staat.
De afgelopen maanden was ik in Athene om onderzoek te doen naar burgerinitiatieven die zijn ontstaan ten tijde van de economische crisis. Initiatieven die op praktisch niveau, bijvoorbeeld door een gratis dokterspraktijk) proberen iets te verbeteren in de situatie van burgers, maar deze burgers tegelijk ook samenbrengen en strijdbaar maken. Partij kiezen in de kwestie Griekenland is uiterst problematisch omdat de situatie zo complex is. Maar wat wel blijkt is dat de waarden van democratie en menselijkheid die de handelsdoelstellingen van de Europese Unie altijd hebben begeleid, uitermate ernstig zijn geschaad. De legitimiteit van het project Europa staat op losse schroeven door de wijze waarop Europese leiders zich als een soort soevereine beslissers hebben opgesteld inzake Griekenland.
De vraag of antropologie een kansloze discipline is, lees ik tegenwoordig met dit besef in mijn achterhoofd. Als de legitimiteit van een massief project als de Europese Unie op de helling staat, een project notabene dat door vele invloedrijke personen gezien wordt als zin- en waardevol, waarom zou ik mijn studie, mijn vak, mijn levenshouding dan als niet terzake doend moeten afschrijven?
Dit zeg ik om meerdere redenen. Allereerst omdat met name de Europese Unie de kaders schept voor betaald en onbetaald werk, en waarin een flexibele arbeidsmarkt wordt gestimuleerd met bepaalde arbeidsverhoudingen (liever zzp’ers dan vaste betrekkingen). Waar ik drie jaar geleden slechts vaag een idee van had, is me gaandeweg duidelijker geworden: het ‘kansloos’ dat doorklonk in de woorden van de werkcoach is iets dat een hele economie van overtuigingen en belangen in zich draagt en dat met de legitimiteit van het Europese project zelf ook ter discussie gesteld mag worden.
Dat brengt me op de volgende reden, namelijk dat dit kolossale, maar gezichtsloze project van de Europese Unie zelf een uitermate interessante bron van antropologisch onderzoek aanlevert – en daarmee, zo je wilt, indirect juist antropologie legimeert. In de slagschaduw van de EU ontstaan talloze initiatieven die streven naar invloed van en voor de burger. Ik tref ze, in hun locale context, in Griekenland, maar ook breder[2]. Het maakt me duidelijk hoe actueel een levenshouding is van uitstel van oordeel en begrip van de nuance.
Mijn onderzoek naar grassroots initiatieven in Griekenland ben ik in 2013 uit mezelf begonnen[3]. Ik ben er ook geheel uit mijzelf naar toe gegaan. Voor mij stond ‘daar nú zijn’ centraal. Mijn plan vormt zich in de praktijk, en een aanstelling heb ik daarvoor niet. Inmiddels heb ik het geluk dat het Nederlands Instituut in Athene me van een beurs zal voorzien wanneer ik in september opnieuw voor enkele maanden naar Griekenland ga. En ‘onze eigen’ Ton Salman, en Dimitris Dalakoglou (vanaf het nieuwe academisch jaar ook aan de VU verbonden) begeleiden mij in dit traject.
Zo grassroots als het onderwerp is dat ik doe, zo grassroots is ook mijn project. Maar misschien begrijp ik daardoor beter wat er gaande is. In elk geval ben ik overtuigd van het belang ervan voor ons allemaal.
Herbert Ploegman studeerde Culturele Antropologie aan de Vrije Universiteit en is redacteur bij Tijdschrift Kunstlicht.
1] https://standplaatswereld.nl/2014/11/27/500ste-blog-standplaats-wereld/
[2] https://www.opendemocracy.net/can-europe-make-it/victoria-kupsch-jonathan-buhl-daphne-b%C3%BCllesbach-nora-rathje-benjamin-zeeb/europe-
[3] http://ooteoote.nl/2014/06/essay-chaos-in-crisis-can-squatted-buildings-be-a-solution-to-greeces-social-ills/
“dat een hele economie van overtuigingen en belangen in zich draagt en dat met de legitimiteit van het Europese project zelf ook ter discussie gesteld mag worden.” Je mag alles ter discussie stellen, maar ik heb een econoom nog nooit horen twijfelen aan de exacte eigenschappen van zijn studie, terwijl al die wetten, theorieën en formules toch ook beperkt zijn van waarde. Goed dat je nu zo’n veldonderzoek doet.
Ik heb meer verstand van bedrijven misschien en de geschiedenis van de EU volgend, zie ik de situatie van Griekenland min of meer als een bedrijf, dat op aandrang van buitenaf veel te veel heeft geleend bij de bank, het personeel slechts een deel van het loon kan betalen en met verouderde machines en nieuwe ongebruikte steeds meer achterop raakt, verlies maakt. De directie wringt zich in alle bochten om een bankroet te vermijden. Hoe kom je daar nog uit? Heel moeilijk. Een faillissement kan soms een oplossing zijn die rust geeft en dan een doorstart maken, zo nodig met hulp van bijvoorbeeld China in dit geval.
Pastoor Dijsselbloem was voor mij een voorbeeld van een goed mens en van het goede in de mens, waar ik (ik weet niet waarom) regelmatig aan moet denken.
Trouwens, hoe zat het ook al weer toen wij ons in 2005, voor de eerste keer in 200 jaar, in een referendum over de EU mochten uitspreken?
“Uiteindelijk bleek 61,5 % van de kiezers tegen het aanvaarden van het grondwettelijk verdrag. Slechts in 26 van de 467 gemeenten bleek er een meerderheid voor het verdrag te zijn.”
Ik denk dan, nu met de uitkomst in Griekenland, l’histoire se répète.
En de euro dan, hoeveel miljard heeft de invoering gekost? Met al die digitale omrekenprogramma’s en betalen met je i-phone of chipknip is die nieuwe munt ook bijna overbodig. Wat een verspilling allemaal. Gelukkig blijven we allemaal doorwerken om alle schulden en staatstekorten te kunnen betalen..
Nee, dan had bouwpastoor Dijsselbloem het beter voor elkaar!
@Herbert: naast de grassroots zou het, als dat tenminste binnen het kader van je onderzoek valt in te passen, lijkt mij ook heel interessant om eens te onderzoeken de PR van beide partijen (EU/IMF) vs Griekse overheid. Ik heb de indruk dat beiden halve waarheden hebben verteld. Men heeft het b.v. over het vroege pensioen, maar niet de hoogte daarvan. Toen een Griekse vriendin mij 2 jaar geleden vertelde wat het startsalaris is van een afgestudeerde academicus leek het mij helder dat er een probleem is naast het feit dat het sowieso al heel moeilijk is om een baan te vinden. Van het salaris kon men net huur betalen en elektra/water.
Voor mijn gevoel blijft de EU & IMF zeer technocratisch reageren in de media & handelen. Ik vergelijk het maar met een verkoper die nauwelijks moeite doet om zijn product te verkopen omdat hij er van uit gaat dat zijn klant weinig keus heeft. Als een chirurg lijkt te handelen met weinig gevoel voor empathie in geval van een patiënt met ernstige suikerziekte: “Mijnheer, uw been moet geamputeerd worden. Doet geen pijn hoor en straks kunt u met behulp van een kruk weer verder hobbelen.”. Klopt wel maar de patiënt zal dat hoe dan ook niet als echt prettig ervaren. Zeker niet daar de chirurg ook banketbakker is en die hem slagroomtaart bleef verkopen ook toen hij duidelijk zichtbaar suikerziekte had.
@Henk: we moeten niet uit het oog verliezen dat wij met de kennis van vandaag over een ver verleden oordelen. Toen de plannen voor de Euro serieuze vormen begonnen aan te nemen was er optisch bij mijn weten niet echt sprake van een tweedeling van de Euro zone. Alle deelnemende landen leken het goed te doen. Het waren de booming jaren negentig. Velen bleven maar geloven dat de bomen tot in de hemel groeiden. Heb het persoonlijk in 1999 nog meegemaakt toen ik i.v.m. een verhuizing een nieuwe hypotheek ging afsluiten. Ik vroeg de bank of men niet wat te optimistisch was en bemerkte dat bomen volgens mij toch echt niet tot in de hemel groeien ook al leek dat de voorafgaande 6 jaar wel zo te zijn (het rendement op mijn beleggingshypotheek was fenomenaal en deed mij juist daarom twijfelen). In elk geval, indachtig houdende dat van de meeste Eurozone landen een aanzienlijk deel van de handel intra EU is, niets voor niets was er de kreet “als Duitsland niest, is Nederland verkouden”, was er geen reden om niet dezelfde munt te hebben. Laten wij niet vergeten dat wij bij mijn weten uit de VS nooit geluiden dat één munt slecht is voor de VS terwijl en toch ook de nodige zwakke broeders kent onder de staten (Kentucky & Missisouri b.v.)