Beelden in de Bijlmer: helpt dat?

Het Amsterdamse stadsdeel Zuidoost (voorheen meestal Bijlmer genoemd) heeft ongeveer  25 000 autochtone en ongeveer  55 000 allochtone inwoners, die voor een groot deel afkomstig zijn uit voormalige koloniën in Afrika en het Caribische gebied. Het stadsdeelbestuur vindt dat de bewoners trots op hun wijk moeten zijn, en zich er thuis moeten voelen. Een van de middelen om de buurt te verheffen is het plaatsen van kunst. Zo is op het nieuwe marktplein een beeld neergezet van de Surinaamse schrijver en verzetsstrijder Anton de Kom. Dit beeld moet de identificatie met de buurt en het zelfbeeld van de bewoners, in elk geval van de Surinamers onder hen, verhogen. Maar doet het dat?

Anton de Kom, die vrijwel zijn gehele volwassen leven in Nederland doorbracht, is terug te vinden op diverse bewaard gebleven foto’s. Op deze foto’s is hij steevast in pak, met vest en hooggesloten witte boord, vaak met hoed. We zien een knappe goedgeklede man, die ernstig en zelfbewust de lens inblikt. Hij was schrijver van diverse boeken, pamfletten, en een filmscenario. Zijn bekendste werk: Wij slaven van Suriname. Het beeld op het plein toont iets anders:

hier zien we een blote zwarte man, met een nogal lijdzame gelaatsuitdrukking, en een zielig half handje. Hij zit ook nog eens vast in een blok steen. Geen vrijheidstrijder, geen verzetsheld, geen denker of schrijver is hier afgebeeld, maar een zielige onaffe lompe zwarte. Tegen het beeld zijn nogal wat protesten gekomen, voornamelijk van Creoolse Surinamers, die aanstoot nemen aan het feit dat hun held naakt is afgebeeld. Zij wensen een ander, respectabeler beeld.

De Hollandse beeldhouwster Jikke van Loon kreeg met dit beeld haar eerste grote opdracht. Zo te zien heeft ze het nogal te doen met de in een Duits concentratiekamp gestorven schrijver en verzetsstrijder – en die meelij kan nu gedeeld worden met de buurtbewoners, die ze deze vastgeklonken zielenpiet als identificatiemodel aanbiedt.

Het beeld van De Kom heeft sinds kort gezelschap gekregen van andere blote mannen. Een paar honderd meter verderop is, in het kader van de Bijlmer beeldenroute Open Source (te bezichtigen tot 11 juli 2009) een nieuwe beeldengroep geplaatst onder een viaduct van de Gooiseweg. Deze beeldengroep toont een blote zwarte man, in zesvoud, in primaire kleuren (rood, geel, groen, blauw, wit en zwart) met zes vrolijke plasstralen. De afgebeelde man leunt enigszins achterover, als een trots klein jongetje dat kijkt hoe ver zijn plasstraal wel niet reikt.

De maker van de beeldengroep Les Pisseurs d’ Amsterdam, de uit Kameroen afkomstige Pascale Tayou woont in Brussel. Naar hem wordt de beeldengroep Tayouken Pis genoemd. Iets grappigs wilde hij maken, en daarom heeft hij zichzelf als Manneken Pis afgebeeld, maar dan groter, kleuriger en in zesvoud: een prachtige vrolijke fontein van blote zwarte mannen.

In de wijk vormen deze beelden vrijwel de enige naturalistische afbeelding van mensen. En wat voor beeld krijgen de wijkbewoners, merendeels eerste en tweede generatie migranten uit Suriname, de Antillen en Ghana? Hoe vrolijk de beelden van Pascale Tayou ook zijn, ze tonen volwassen mannen, die als kleuters elkaar aan het beplassen zijn. Ook het beeld van Jikke van Loon benadrukt onnozelheid: verhoogt dat het zelfbeeld? Mooi niet, lijkt mij. De kinderlijke blote beelden verbinden de zwarte man met primitiviteit en naïviteit. In kunst moet veel kunnen, maar toch. Zou het voor de verandering niet aardig zijn om nu ook eens een aangekleed en verstandig ogend beeld van een zwarte te plaatsen? Dan wordt, op zijn minst, de link  gelegd met civilisatie – en dat kan, gezien de huidige beeldvorming, geen kwaad.

Door Marion den Uyl, universitair docent antropologie aan de VU, gespecialiseerd in multiculturele wijken, etnische identiteit en man/vrouw verhoudingen.

Eergisteren vond de slavernij herdenking plaats.

De tentoonstelling Open Source beeldenroute loop tot 11 Juli.