Skip to content

Begin van de Ramadan

Foto: Looi

Elke moslim, waar ook ter wereld, weet ongetwijfeld wat niet-moslims onder jullie mogelijk al hebben opgevangen: volgende zaterdag, 22 augustus, begint de Ramadan. De meeste van onze landgenoten zullen dit begrip, dat in feite de benaming is voor de negende maand van de Islamitische kalender, op zijn minst vagelijk associeren met de vasten die moslims tijdens deze periode geacht worden tussen zonsopkomst en zonsondergang in acht te nemen. Voor mij, als student antropologie, tijdens het college-jaar samenwonend met drie Islamitische vrienden, werpt zich de vraag op of ik samen met hen zal deelnemen. Het zou niet alleen een teken van solidariteit en respect zijn, maar ook een uitgelezen mogelijkheid om een van de meest toegepaste en hoogst geprezen onderzoeksmethodes in mijn vakgebied, de participerende observatie, in de praktijk te brengen. Opgegroeid in een omgeving waar religie beperkt blijft tot een steeds verder wegkwijnend, of zich individualiserend, restje van wat niet meer dan twee of drie generaties geleden nog een rotsvaste katholieke geloofsovertuiging moet zijn geweest, zou het me de kans bieden om, door het zelf te ervaren, iets meer diepgang te geven aan mijn mentale voorstelling van wat een collectieve religie inhoudt. Anderzijds vraag ik mij af wat mijn familieleden zullen denken, vooral als ik al in augustus, wanneer ik nog in mijn Vlaamse thuis ben, deelneem aan de respectabele, maar toch verafstaande gebruiken van een godsdienst die niet eens de mijne (maar historisch gezien evenwel dicht verwant) is.

In een bepaald opzicht bevinden Islamitische migranten – zeker degenen die individueel, niet in familieverband, naar Nederland gekomen zijn – zich in een gelijkaardige situatie. Terwijl een vastende moslim zich in een Islamitische land bij de meerderheid aansluit, moet zij of hij in Nederland, afhankelijk van de situatie, in meer of mindere mate tegen de stroom oproeien. Zouden zij zich net als mij een beetje onzeker voelen om tegen de heersende sociale normen in te gaan voor wat voor hen een zaak van geloof, en voor mij een uitstapje naar een “vreemde” traditie is? Zouden sommige moslims in Nederland – en in het bijzonder de generaties die hier geboren zijn – in de verleiding komen om het vasten – in de ogen van een buitenstaander misschien wel een van de zwaarste eisen van het Islamitische geloof – achterwege te laten? Het lijkt me niet helemaal denkbeeldig, temeer daar sommige andere regels in het Westen wat minder strikt gevolgd worden…

“Ik twijfel er helemaal niet over”, is het vastberaden, en misschien ook wel wat verontwaardigde antwoord van een huisgenoot – laten we hem David noemen – wanneer ik hem emailsgewijze mijn vraag voorleg; de vasten is een van de vijf pijlers van het geloof. Bovendien gaan het er niet alleen om zich te onthouden van eten en drinken, licht hij me in, maar zijn er nog een hele reeks andere geboden en verboden, die niet alleen lichamelijk, maar ook, en vooral, geestelijk – de intentie is van belang – dienen te worden gerespecteerd. Door te vasten, zegt hij, toont een moslim zich solidair met de armen en oefent hij zich in nederigheid.

Wel geeft hij toe dat het moeilijk zou kunnen worden dit jaar, omdat Ramadan in de zomer valt en er dus relatief veel tijd ligt tussen zonsopkomst en zonsondergang. De Islamitische kalender is een maankalender, en de data verschuiven daarom elk jaar ten opzichte van de seizoenen, en ook ten opzichte van de Gregoriaanse kalender – de kalender die we in Nederland gebruiken. Een bijkomende complicatie is dat er onenigheid bestaat over de manier waarop het begin van een volgende maand moet worden vastgesteld. De datum van 22 augustus voor het begin van de negende Islamitische maand in het jaar 1430 na de Hijra, of 2009 na Christus, is gebaseerd op een wetenschappelijke berekening. Voor wie op de waarneming van de maanstand afgaat, ligt de precieze datum nog niet vast; op het moment dat ik dit schrijf geeft Wikipedia  23 augustus aan als schatting. De exacte tijdstippen van de vasten, die plaatsvindt tussen het eerste gebed, bij dageraad, en het vierde gebed, bij zonsondergang, zijn af te lezen uit een tabel van gebedstijden, die tegenwoordig online (bijvoorbeeld voor Amsterdam kan worden berekend.

De Islamitisch vasten is een beproeving, maar het doel, schrijft Edien Bartels in het boek “In het huis van de Islam” is, in tegenstelling tot de Christelijke vasten, geen versterving of zelfopoffering, maar wel om, ter ere van God, blijk te geven van zelfbeheersing door af te zien van ogenblikkelijke bevrediging van een aantal behoeften. Van versterving valt in Davids mailtje inderdaad geen woord te bespeuren; hij heeft het zelfs over het organiseren van een “vastenparty”. Ramadan is een periode van intensieve geloofsbeleving, maar heeft ook een feestelijk karakter. Bartels noemt het dan ook een “feestmaand ter ere van God”.

Hoewel er een overvloed aan informatie te vinden is over Ramadan en alles wat ermee te maken heeft, blijft het beeld in mijn hoofd enigszins vaag. Ik zou willen weten wat het echt betekent, wat er onder de hoogdravende statements en de technische aandoende voorschriften en tijdstabellen ligt. Misschien kan ik het als buitenstaander nooit echt doorgronden; misschien is dat beeld in mijn hoofd wel gedoemd om vaag te blijven. En toch – misschien omdat ik besmet ben geraakt met antropositis (een ernstige ziekte, altijd terminaal, met als een van de vervelendste symptomen de onbedwingbare drang om te proberen anderen te begrijpen) – wil ik er in de komende maand proberen een beetje meer kleur aan te geven, een wat minder universele en meer down-to-earth, meer sprekende invulling. Wie weet, een verhaal of zo. Hopelijk bent u net zo terminaal… Wordt vervolgd.

Maarten Deprez is student Sociale en Culturele Antropologie aan de VU.

3 Comments

  1. Geen gek idee om zelf eens mee te doen aan de Ramadan. En je familie zal heus niet veel vreemder opkijken als wanneer je aan de Veertigdagentijd mee zou gaan doen 😉 Zelf ben ik katholiek en enkele dagen Ramadan in het najaar van 2005 waren één van mijn eerste kennismakingen met vasten. Het heeft me juist dichter naar mijn eigen traditie gebracht (voor de liefhebbers: zie hier).

Your email address will not be published. Required fields are marked *