De Antwerpen–Banjul Challenge: Antropologie op weg

Door Pieter van de Glind

Ik heb veel durf [angst] overwonnen… Want ik ben… Ik ben soms bang geweest ook. Met de steun van de groep, want zonder de groep, was ik als een vogel voor de kat. En ja… Ik vind wel… Ik heb enorm prachtige mensen leren kennen. Ja… Dat vind ik echt de moeite.

?Een avonturier.

In oktober ben ik samen met vier mede?antropologiestudenten en drie fotografen/filmmakers aan een enorm avontuur begonnen, een avontuur waarbij wij ons, met een groep van 36 voertuigen, een lange weg gebaand hebben door Europa en Afrika. We hadden drie dagen nodig om Sotogrande (vlakbij Gibraltar) te bereiken, en vanaf de vierde dag was het een aaneenschakeling van indrukken die gepaard gingen met een reizigersbestaan.

Lange dagen reden we door, van camping naar camping, en in één lange waas zagen we het Marokkaanse rif?gebergte, de hoge Atlas, de zandduinen van de Marokkaanse woestijn, de lage Atlas, de Sahara en tot slot de groene waterrijke gebieden van West?Afrika passeren. Daar aangekomen waren onze paspoorten veel Marokkaanse, Mauritaanse, Senegalese en Gambiaanse stempels rijker. Onderweg waren er twee auto’s gecrasht, reden we door een mijnenveld en overnachtten we in de Sahara, tot we we uiteindelijk warm werden onthaald door het Gambiaanse volk, de regering en de pers. Genoeg ingrediënten dus voor een interessant verhaal, maar waarom nou juist iets voor antropologen?

Eerder schreven we op standplaatswereld.nl al over de voorbereiding en over onze ervaringen tijdens het avontuur. Op de weblog van AntropoWat?! vind je nog veel meer berichten.

Gelukkig konden wij rekenen op een helpende hand van zowel Marjo de Theije als Birgit Meyer. Als stagebegeleiders hebben zij ons op tijd richting de belangrijke prioriteiten weten te leiden, bijvoorbeeld het onderzoek zelf. Zo hebben wij niet alleen literatuur over de landen waar we doorkwamen bestudeerd, maar hebben we ons ook allemaal op een bepaald onderwerp gefocust. Namelijk: identiteit, groepsvorming, pelgrimage, filantropie, ontwikkelingshulp, toerisme, technologie en visuele etnografie. Dit zijn tevens de onderwerpen waar we ons onderweg mee bezig hebben gehouden. Van deze onderwerpen, bleek de visuele etnografie zowel in de voorbereiding als tijdens de ABC het meeste tijd nodig te hebben. Visuele etnografie is trouwens meer een manier van onderzoek doen dan een theoretisch onderwerp. Het maken van een antropologische film kent vele obstakels. Los van het puur leren filmen is er ook nog de rol van de camera, die niet alleen extra tijd kost ,maar die ook een andere reactie bij mensen losmaakt.

Vooraf hadden we de reis al als ‘enorm zwaar’ ingeschat, en zelfs dat bleek onderschatting. Lange dagen op de weg, waarbij het deelnemen alleen al van ’s morgens vroeg tot ’s avonds een uur of tien duurde. Één van onze drie auto’s heeft zelfs nachten door moeten rijden om weer terug op schema te komen. Dit omdat de groep die zij volgden extreme pech had. Hierbij kwam ook nog het overzetten van het beeldmateriaal en het opladen van de accu’s van de camera’s. Als er dan ’s avonds nog een biertje gedronken werd door deelnemers, zaten wij nog aantekeningen uit te schrijven en gebeurtenissen van de dag uit te wisselen om aan het begin van de nacht uitgeput in slaap te vallen.

Voor zover het kon hebben we op alle mogelijke momenten camera?interviews gehouden. Het was dus zwaar, maar we kunnen tevreden zijn met de vele aantekeningen, een berg camera?interviews en gesprekjes van zowel voor als tijdens de ABC, veel beeldmateriaal van alle belangrijke gebeurtenissen onderweg en de blogs van andere deelnemers als onderzoeksdata. Ook sociaal gezien hebben we het als onderzoekers niet slecht gedaan: we lagen goed in de groep en eigenlijk wilde iedereen wel meewerken als we om een interview vroegen. Daarnaast hebben we ook vriendschapsbanden aangeknoopt met andere deelnemers.

De reis was kort maar intens, waardoor er wel een band opgebouwd kan worden met de onderzoeksgroep. Het alsmaar groeiende aantal Spin-Offs van de grote Parijs-Dakar rally maakt dat de ABC deel is van een nieuw globaal fenomeen. Daarnaast is ook het karakter van de reis interessant: er wordt niet gereden om wie de snelste is, maar juist om een zo goed mogelijke auto af te leveren in Gambia, en voor het goede doel. Antropologisch onderzoek is misschien wel de enige manier om achter de ABC?cultuur te komen.

Vele vragen komen aan bod: Waarom offeren mensen hun vakantie op en rijden ze mee? Welke rol speelt het goede doel en welke rol speelt het avontuur? Is de reis te vergelijken met een seculiere pelgrimstocht? Wat gebeurd er met een groep mensen die elkaar niet kennen maar wel een dergelijke reis gezamenlijk ondergaan. En tot slot: wat doet zo’n reis met ons als jonge, weinig ervaren studenten? Hoe kijken we terug op dit onderzoek? Wat hebben we ervan geleerd? Het is tenslotte een stage in een stageperiode waar wij nu nog midden in zitten. Ook tijdens de verwerking leren wij van alles en merken wij des te meer hoe geschikt de ABC is voor antropologisch onderzoek.

Als antropoloog in opleiding vind ik de stage nu al een succes. Net als de avonturier uit het citaat heb ook ik veel angsten moeten overwonnen. Ook ik ben bang geweest, maar ik was nooit alleen. Ik ben geholpen door vrienden die ik al had toen ik begon, en door vrienden van onderweg. Zonder groep was ook ik als een vogel voor de kat. Ik heb enorm prachtige mensen leren kennen, zij gaven me vleugels, en ja… Dat vind ik echt de moeite.

“Insight always comes from the inside” (Bate 1997).

Gedurende november, december en januari houden we ons nog bezig met de verwerking van de data en het beeldmateriaal. Uiteindelijk willen we dan begin februari een film, een boek en een première klaar hebben om het onderzoek naar buiten te brengen. Tot die tijd zijn we nog volop bezig met onze nieuwe challenge, we houden je op de hoogte! Kijk ook eens op onze website!

Pieter van de Glind maakt deel uit van het AntropoWat?!-team dat in het kader van een stage voor de antropologieopleiding van de VU deelnam aan de Antwerpen–Banjul Challenge.