De lente is begonnen!

Door Inge Melchior

Misschien had je het idee dat de lente allang begonnen was. Nou, hier in Estland begon hij precies op het moment dat ik op 30 april helemaal klaar in bed lag om te gaan slapen. Ineens begon er buiten heel indringende, duistere muziek te spelen. In eerste instantie dacht ik dat ik gewoon ging proberen daar doorheen te slapen. Maar de muziek drong zich aan me op en mijn nieuwsgierigheid won het van mijn slaap. Ik trok mijn winterjas over mijn pyjama aan en ging naar buiten, op weg naar het mysterie dat zich recht voor mijn appartementje voltrok.

Ik woon midden in het centrum van Tartu, de tweede grootste stad van Estland (100.000 inwoners) en de studentenstad. Voor mijn huisje ligt een klein parkje met een speeltuin. Daarachter loopt een weg waar normaalgesproken auto’s overheen rijden. Nu stond het vol met mensen – sommigen met enge maskers op – die vol bewondering keken naar wat zich aan de rivier afspeelde. Op de brug stond een orkest te spelen, degenen die mij uit mijn bed hadden gehaald. Aan de overkant van de rivier werd vuurwerk afgestoken, waarmee in letters van vuurwerk verscheen: Kevade Päevad, oftewel Lente Dagen. Ik ontdekte een man die met een vuurfakkel langs de rivier liep, de bogen van de brug op klom en de fakkel aanstak van een man die aan een touw vervolgens de rivier over zweefde, en die toen met dat vuur de houten driepoten aan de andere kant van de rivier in brand stak. Dit was duidelijk het hoogtepunt. Mensen begonnen te juichen en te klappen. Het vuurwerk en de muziek brak los. Ik had het gevoel alsof ik me in een sprookje bevond.

Volbriöö wordt niet alleen in Estland gevierd maar in grote delen van Centraal en Noord Europa. Het feest is van pre-christelijke origine en is in de loop der tijd vermengd geraakt met tradities van een soortgelijk feest dat de Vikingen kende, waarin ook de lente verwelkomt werd. Eén van de belangrijkste elementen van de viering is inderdaad het aansteken van het vreugdevuur, omdat daarmee de kwade geesten van de winter weggejaagd worden. Als gevolg van invloed van Duitse mythes staat het feest bekend om de samenkomst van heksen. Dit wordt tegenwoordig benadrukt door het dragen van heksenmaskers.

Volbriöö is duidelijk een ritueel dat belangrijk is voor Esten. Het geeft een concrete uiting aan de overgang van winter naar lente, van duister naar licht, van kou naar warmte. Ze maken de abstracte notie van de wisseling van jaargetijden concreet aan de hand van bepaalde handelingen. Daar komt nog bij dat het niet zomaar handelingen zijn, maar een traditie die – op z’n minst zo wordt het geloofd – terug gaat op vele generaties. Het verbindt hen symbolisch met de Esten van eeuwen geleden, die net als vandaag de dag verlangden naar het einde van de lange donkere dagen. Bovendien, het is een traditie die duidelijk laat zien hoe sterk Esten verbonden zijn met de Zweden en de Finnen, een associatie waar ze erg trots op zijn.

Hoewel ik me toen ik aankwam in Estland afvroeg waarom er nog geen blaadjes aan de bomen zitten, weet ik nu zeker: de lente is begonnen! En echt waar, op 1 mei (Kevadpüha = lente dag, is een publieke vrije dag in Estland) was het een stuk zonniger dan de dag ervoor, en zag ik ineens overal kleine plantjes uit de grond omhoog schieten…

Inge Melchior is promovendus aan de Vrije Universiteit. Ze doet onderzoek naar collectief geheugen in Estland, met nadruk op herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog.

Eerder publiceerde ze op het weblog: “Zingen met je hele land“, over het belang van nationale liederen in Estland en over de vraag “wat is waarheid?”  in de berichtgeving over Rusland en Georgië.