De ondergang van de yup: The Nest en het failliet van het neoliberalisme

Door Peter Versteeg

Veranderen, verandering – waarom willen we dat eigenlijk? Weten we werkelijk  waarom we soms ons leven om willen gooien of zijn onze motieven ten diepste verborgen voor ons zelf? Onze wil om te veranderen is ook geen kwestie van begrijpen, zal iemand zeggen. Het gaat erom dat je het voelt, zoals het hedendaagse adagium voorschrijft. 

Rory, de Britse hoofdpersoon uit The Nest, wil ook iets anders. Hij is een durfkapitalist, iemand met de expliciete ambitie rijk te worden binnen een money making business. Rory is wat we een yup zouden noemen. Niet gedreven door het volgen van een bestendige loopbaan, is hij steeds op zoek naar uitdagingen die succes uitstralen. Het blijkt echter vooral schijn —de uitbetaling laat op zich wachten. 

We gaan naar de UK, zegt hij tegen Allison, zijn Amerikaanse vrouw. Ik wil vooruit komen – ik loop hier vast. Rory’s huidige werk biedt hem geen mogelijkheden om verder te komen en zijn oude baas heeft hem een mooi aanbod gedaan. Allison is voorzichtig, twijfelt – we zijn al vier keer verhuisd in elf jaar! De verhuizing van de “Nieuwe” naar de “Oude” Wereld kondigt ook een nieuwe economische orde aan, die van het neoliberalisme.

We bevinden ons in de Verenigde Staten van de jaren tachtig. De ‘yup’, young urban professional, werd een iconische figuur van de opkomende nieuwe economische orde in de Westerse wereld. Hij was niet langer de werknemer die zijn hele leven onder relatief zekere omstandigheden voor dezelfde baas werkte, maar degene die zijn werkzame leven zelf tot een project maakte vol kansen en keuzes. Je bent je eigen BV, zo gezegd. Althans, dat was het verhaal dat verteld werd, een verhaal dat voor veel mensen als een magneet werkte. Voor anderen werd de ‘yup’ een symbool van afkeer en afgunst. Conspicious consumption is maar moeilijk te weerstaan, behalve als je er niet toe in staat bent. Dan resten alleen nog ressentiment en woede. 

In de UK aangeland betrekken Rory, Allison en hun twee kinderen een oude mansion, ergens in een buitengebied van Londen. Perfect voor Allison, een paardentrainster, die hier haar eigen manege kan beginnen. De vloeren in het huis dateren uit de zeventiende eeuw, vertelt Rory enthousiast. Het huis is wat te groot voor het gezin. Maar dat is geen probleem, zegt Rory. Kamers die we niet gebruiken doen we gewoon op slot. 

Rory gaat aan de slag bij zijn oude werkgever en begint aan een grootse overname met een Amerikaanse investeerder. Het project mislukt omdat zijn baas uiteindelijk zijn steun niet geeft. Het gedroomde schip met geld komt niet binnen. Allison merkt ondertussen dat werk aan het huis en de bouw van de manege stil komt te liggen. Rekeningen worden niet meer betaald. In een poging om geld te gaan verdienen stapt hij in een ander project, Noorse viskwekerijen. 

De kinderen vinden het huis creepy. Maar de mansion is niet het enige dat niet helemaal pluis lijkt te zijn. Voor de gelegenheid heeft Rory Allison een zwart paard cadeau gedaan. Maar het dier laat zich niet temmen. Het beweegt zich opstandig. ’s Nachts hinnikt het angstig en schopt tegen de staldeuren. Op een zeker moment wordt het dier ziek en besluit Allison om het af te schieten. Met een graafmachine wordt het dier in een kuil gekieperd. 

Het huis is een plaats die bemiddelt tussen het oude en het nieuwe. Het is een schemerzone – een plek waar nieuw leven zou kunnen beginnen, maar waar het feitelijk sterft in onbetaalde rekeningen en gefrustreerde verlangens. Zo is ook het paard ambigu. Het wekt de illusie van een nieuw begin, maar wordt in feite een boodschapper van onvervulde verlangens, van een leven dat op lucht gebaseerd is. Zoals de kinderen hun moeder niet geloven wanneer die hen vertelt dat het allemaal goed is op deze nieuwe plek. Zoals Allison haar man niet gelooft als hij haar zegt dat er heel snel veel geld binnen zal komen. 

Wanneer Rory op een avond met Allison gaat kennismaken met de Noorse zakenpartners, vallen alle façades om. In een restaurant valt Allison hem publiekelijk af en vertrekt zonder afscheid. Na het etentje krijgt Rory van zijn collega te horen dat hij niet in het project zit. “De Noren vinden je een overdreven praatjesmaker en willen alleen met mij samenwerken.” Als klap op de vuurpijl wordt hij door een taxichauffeur de les gelezen over zijn falen als vader en echtgenoot, en wordt hij de taxi uitgezet omdat hij geen geld bij zich heeft. Allison zien we ondertussen helemaal opgaan in het dansen in een pub, terwijl de dochter des huizes een feestje heeft georganiseerd. Haar “vrienden” nemen het huis over en laten hun rancune de vrije loop (“Yuppiecunts” spuiten ze op de muur). 

The Nest gaat over veel thema’s. Over huwelijken die niet werken, gezinnen die uit elkaar vallen, de gloomy jaren tachtig, maar door al die thema’s heen, heb ik het vooral gezien als een maatschappelijke allegorie, of beter gezegd, als een wederzijdse spiegeling van het familiale en maatschappelijke. In de laatste scene, zien we het gezin, uitgeput na een verwarrende nacht, aan tafel zitten.  BV Rory is in elkaar gestort en daarmee Rory’s eigenwaarde. Als succes een keuze is, valt een nederlaag nauwelijks te accepteren. Rory probeert de situatie te ontwijken, maar wordt door zijn vrouw tot de orde geroepen. Hou nou eens je mond, zegt ze. 

Net als het huis kunnen we ook de film zelf opvatten als een schemerzone, als een object dat bemiddelt tussen de tijd waarin de yup en het neoliberalisme opkwamen, een vorm van kapitalisme zonder waarden, zonder rem, zonder inhoud; naar het moment waarop het begint uit te werken. Dat moment is nu, in een tijd waarin het neoliberalisme politiek failliet is verklaard omdat het niets kon betekenen in een wereld die lijdt onder een pandemie. COVID heeft immers de onzekerheid van de “persoonlijke BV” scherp uitvergroot: geen garanties meer wat betreft contracten, huisvesting en pensioenen. Het is het nu, waarin wij als kijkers weten: geen praatjes meer, het is genoeg geweest. 

Peter Versteeg is antropoloog met een bijzondere belangstelling voor film