Een antropologisch perspectief op ‘Metropolis’

Lysander Wiering liep drie maanden stage bij het VPRO programma: ‘Metropolis.’

Voor Standplaats Wereld bericht hij wekelijks over de nieuwe uitzendingen. Aankomende donderdag 22 december wordt de eerste afleverig uitgezonden, over masturberen. Hier lees je hoe al tijdens de aankondiging commotie ontstond over dit onderwerp. 

Drie maanden lang werkte ik voor het tv-programma Metropolis. In deze drie maanden hield ik mij vooral bezig met journalistieke werkzaamheden. Ik schreef teksten voor de website en monteerde korte promofilmpjes. Ik maakte veertig uur per week deel uit van de redactie en heb zo met eigen ogen kunnen aanschouwen hoe een nieuw seizoen vanaf de basis wordt opgebouwd. Voordat ik dieper in ga op het antropologische onderzoek dat ik verbond aan mijn stage zal ik eerst antwoord geven op de vraag: wat is Metropolis eigenlijk? Metropolis is een tv-programma waar bij elke uitzending universele thema’s uit het menselijke leven centraal staan. Dit kan zijn: angst, liefde of gevaar, maar ook vrije tijd, overgewicht, en verleiding.

Metropolis laat zien hoe we wij in ons kleine kikkerlandje omgaan met het fenomeen, en vooral ook hoe hier in andere landen tegen aangekeken wordt. Ik zal een simpel voorbeeld geven uit de aflevering over verleiding: we zien hoe Jeffrey en Reno op stap gaan in Harderwijk en hun verleidingstrucs toepassen op de dames. Dit doen zij door een directe aanpak: stoere taal, een ingestudeerde openingszin en wanneer ze de kans krijgen slaan ze een dame op de bips, zo vertellen ze (je kan je vraagtekens neerzetten bij de vraag of dit gedrag typerend is voor alle jongeren in Nederland). Vervolgens vertelt een lokale reporter in Pakistan hoe het verleiden er daar aan toe gaat. In plaats van een directe aanpak is het hier gewoon om indirect te werk te gaan. Twee jongens die in een klein telefoonzaakje werken laten zien hoe zij de telefoonnummers, die vrouwen bij hun achter laten, gebruiken om via sms’jes met deze vrouwen in contact te komen en te flirten.

Het programma laat dus zien dat veel aspecten uit het menselijk leven universeel zijn, ook al gaan wij hier verschillend mee om. Dit levert interessante, bijzondere en soms grappige tv op. Daar waar andere culturen en gebruiken dienen als spiegel om op onze eigen samenleving te reflecteren vraag ik mij ook af in hoeverre het programma ook vanuit een antropologisch standpunt leerzaam is voor zowel antropologen als niet-antropologen. Omdat televisie in de meeste gevallen toch afhankelijk blijft van kijkcijfers is er een zekere noodzaak om bijzondere reportages te laten zien. De meest treffende beelden schuren soms met wat wij in Nederland gewend zijn. Misschien zijn daarom de  reportages soms wat over de top? Worden bepaalde fenomenen wellicht uitvergroot om een cultuur exotischer voor te doen dan deze daadwerkelijk is? Deze vragen staan centraal in mijn onderzoek.

Het is belangrijk om te melden dat de reportages door lokale reporters gemaakt worden. Metropolis werkt samen met zo’n 70  reporters over de hele wereld. Dit zijn journalisten (geen antropologen) die doordat zij zich richten op hun eigen land, weten in hoeverre een gebruik typerend is voor die plek. Elke week zal ik na de uitzending een analyse schrijven en de volgende uitzending introduceren. Deze week blijft het bij een aankondiging, waarmee ik hoop andere mensen aan te sporen om ook te gaan kijken en hun mening te delen op standplaatswereld.

Metropolis aflevering 1: masturberen.

Aankomende donderdag begint op Nederland 3 alweer het 9^de seizoen van Metropolis met een aflevering over  masturberen. De buitenlandse correspondenten gingen op pad om te onderzoeken hoe mensen in hun land om gaan met dit onderwerp dat in Nederland nog steeds omstreden is. Het verbaasde de programmamakers dat er zoveel mensen bleken die openlijk over masturbatie wilde praten. Niet overal op de wereld is masturberen een taboe. De correspondent op de Filippijnen laat bijvoorbeeld zien hoe jongens bij de Aeta-stam wanneer zij man worden hulp krijgen van een masturbatiecoach. De dorpoudste moedigt de jongens aan het zo vaak mogelijk te doen tijdens de transitie naar volwassenheid. De jongens tonen voor de camera blaren op hun handen van al het oefenen. En in Spanje is zien we Nicole die openlijk praat over wat zij alleen in haar slaapkamer uitspookt. Zij gaat ook naar praatgroepen om met andere mensen van gedachten te wisselen over dit onderwerp.

Maar op andere plekken zien we in aankomende uitzending dat masturberen een heel andere betekenis heeft. De dorpspastoor in Nicaragua gaat huizen langs om de bewoners masturbatie af te raden. De pastoor vertelt een lokale puber dat het volgens de bijbel absoluut een taboe is en dat wanneer men het vrijgekomen zaad mengt met citroensap het geheel verandert in bloed. Hij houdt zijn theorie staande door de geschrokken puber op het hart te drukken het vooral niet uit te proberen. En dan vertelt Sam uit Kenia over zijn dochters en dat hij geen zoon gekregen heeft. Dit ziet hij als een straf van God voor de zonde die hij pleegt: namelijk masturberen.

Ook in Nederland is het thema masturbatie gewaagd gebleken, zeker wanneer het minderjarigen betreft. Voor deze uitzending schreef ik de volgende aankondiging voor de website van Metropolis:

“Waar het er ook anders aan toe gaat dan bij ons is op de Filippijnen. Onze correspondent is te gast bij de Aeta-stam. De jongens in het dorp staan op het punt man te worden dat doen ze met behulp van een masturbatieleraar. Hij leert ze de fijne kneepjes van het ‘vak’, waarna zij zich eindelijk man mogen noemen. Dit moet gevierd worden. Hoe? Door gezamenlijk te masturberen bij het kampvuur natuurlijk!”

Vervolgens is deze tekst volledig uit zijn verband getrokken en werd de VPRO niet veel later op meerdere nieuwswebsites en fora ervan beschuldigd nu echt een stap te ver gegaan te zijn. Ze zou schuldig zijn aan het uitzenden van kinderporno. Teksten zoals hieronder verschenen op het internet:

“Het tv-programma Metropolis van de VPRO wordt nu al bestempeld als ‘schaamteloze kinderporno’. Het programma laat masturberende kinderen zien die aangemoedigd worden door volwassenen. De VPRO wil met het programma masturbatie breder onder de aandacht brengen. Gelovigen waarschuwen dat de ‘Eeuwige Duivel’ nu écht in ons midden is.” 

Naar aanleiding van deze ontwikkelingen vroeg ik mij af  waar de grenzen liggen van wat je wel en niet kan laten zien op tv. In hoeverre kunnen de openhartige Aeta jongens die in het donker bij het kampvuur masturberen gezien worden als een cultureel verschijnsel? Deze vraag is relevant voor zowel journalisten als antropologen. Zelf heb ik de uitzending nu meerdere malen gezien. Volgende week na de uitzending zal ik bediscussiëren waarom ik net als de VPRO achter de aflevering sta. Ik ben erg benieuwd hoe andere mensen hier tegen aan kijken. Steken wij van deze uizending iets op, of gaat de VPRO, zoals sommige boze reacties op internet, een stap te ver door dit uit te zenden? Kijk donderdag 22 december naar de eerste  uitzending op Nederland 3 en barst allemaal maar los in de reacties hieronder!

Klik hier voor een promo van de eerste aflevering.

Lysander Wiering is derdejaars antropologiestudent aan de Vrije Universiteit Amsterdam.