Door Jethro Alons
Na afloop van het gastcollege van Harvey Whitehouse, op dinsdag 24 oktober, waarin hij vertelde over zijn project Explaining Religion, stelde ik een vraag die waarschijnlijk (en misschien ook wel terecht) een beetje bijdehand overkwam. Wat deze vraag was en waarom ik deze stelde zal ik zo onthullen. Mijn vraag werd echter niet echt beantwoord, en toen ik ze nog een keer uitlegde, dit keer anders geformuleerd en misschien nog iets bijdehanter, kreeg ik helaas opnieuw geen antwoord. Dat vond ik jammer, want het was niet mijn bedoeling om bijdehand te zijn of om Harvey Whitehouse in een hoek te drijven. Ik vind het juist een heel interessant en ambitieus onderzoek wat hij doet.
Toch was het naar mijn gevoel een belangrijke vraag voor zijn onderzoek en, achteraf gezien, voor antropologie in het algemeen. Ik zal proberen nogmaals, dit keer voor de lezers van deze blog, mijn vraag, en het belang ervan, uit te leggen.
Het project Explaining Religion heeft, zoals de naam al verraadt, als doelstelling om religie uit te leggen. Het doet dit niet door in één klap een definitie of uitleg van religie te geven of door te vertellen waarom mensen religieus zijn, zoals geleerden van vroeger — mensen als Freud, Durkheim of Tylor — dat deden, maar door stapsgewijs te werk te gaan. Ze delen eerst religie op in aspecten ervan (fractionating) en delen die aspecten vervolgens weer op in andere delen. Aan de hand van uitleggingen van de verschillende delen van delen van aspecten van religie, willen ze tot een algemene uitleg van religie komen.
Dit is een idee waar ik het mee eens ben: alleen door stap voor stap te werken kan je tot een grondige en universele uitleg van religie komen. Mijn vraag was echter: wanneer je alle gedeeltes (ik kan me voorstellen dat deze gemakkelijk in de honderden lopen) hebt uitgelegd, hoe kom je dan op een uitleg van religie die geen opsomming is van al deze verschillende uitleggingen? Hoe kom je dat aan één uitleg van religie die in een boek past of die je binnen een uur kan uitleggen en die ook te begrijpen is?
Vandaag bedacht ik ook dat deze vraag belangrijk (of op zijn minst boeiend) kan zijn voor antropologie in het algemeen. Wij als antropologen focussen ons bij ons onderzoek vaak op een aspect van een thema binnen een bepaalde groep. Als deze vraag ooit beantwoord mag of kan worden, kan dit een beeld geven van hoe wij al deze onderzoeken zouden kunnen samenvoegen tot een overkoepelende uitleg van een bepaald thema.
Misschien is dit nu gewoon een bijdehand stukje om een bijdehante vraag op een bijdehante manier nog eens te kunnen stellen. Maar zoals ik heb geleerd in mijn studie, begint alles met een goede vraag. Wat ik er dan graag aan toe zou willen voegen: is deze vraag bijdehand, dan zij het zo!
Jethro Alons is tweedejaarsstudent Antropologie aan de VU.
Lijkt mij een hele goeie vraag!
Ik was er niet bij, maar zoals ik uit je stukje begrijp, herformuleert Whitehouse religie eerst tot een veelvoud van andere zaken. In de formule “a is eigenlijk b, c, d en e”. Zodra je dat gedaan hebt maak je van “b, c, d en e” natuurlijk nooit meer “a”, omdat je nu juist was begonnen met de idee dat “a” eigenlijk niet als “a” bestaat.
Kortom, een reductieve onderzoeksstrategie volgen is prima, maar zeg dan ook gewoon dat religie niet bestaat. Vervolgens zal snel duidelijk worden dat al die sub-delen waarvan je denkt dat die wél bestaan eigenlijk ook gesplitst moeten worden. De enige manier om deze vicieuze cirkel te stoppen is om op een vrij arbitrair moment te stoppen met uitsplitsen.
Overigens zijn er al in de 19e eeuw (en waarschijnlijk bij de ouwe Grieken) al hele mooie oplossingen voor dit soort problemen bedacht. Neem Dilthey bijvoorbeeld. Maar soms vergeten mensen dat en maken ze zichzelf wijs dat als ze maar hard genoeg hun best doen, er zoiets als een “algemene verklaring” mogelijk is. Die twee woorden horen niet bij elkaar!
Je vraag is zeker terecht, en het is jammer dat Harvey geen antwoord wist te formuleren want ik denk dat dat wel degelijk mogelijk is, en heel belangrijk. Elke analyse waarbij je het geheel probeert te verklaren door de delen ervan te begrijpen, moet uiteindelijk proberen de essentiële eigenschappen van die delen weer terug te relateren aan het geheel. In het geval van religie kan je bijvoorbeeld denken aan deze aspecten, die je bij vrijwel elke denkbare godsdienst op een bepaalde manier tegenkomt;
1. een geloof in non-materiële krachten
2. een heilig object/wezen
3. een sociale cultus daaromheen
4. rituelen en dogma’s daarbinnen
Als je die 4 descriptieve aspecten nou ‘opsomt’ als een algemene uitleg van religie, is dat dan een tekortkoming? Wat mij betreft is het heel wat dichter bij de waarheid dan de intellectuele capitulatie dat religie ‘gewoon niet bestaat’. Dat iets (eindeloos) is op te delen betekent niet dat de enige ware beschrijving ervan die op het atomaire niveau is. Het geheel zegt iets over de delen, en de bestanddelen vertellen iets over het geheel, ook al is het altijd meer dan de som daarvan. Natuurlijk zeggen die 4 aspecten weinig over het specifieke, het culturele, de (inter)subjectieve ervaring van je godsdienst; alles waar wij als antropologen juist zo gericht op zijn, maar religie is een algemeen, abstract begrip, dus zal de beschrijving ervan ook deels om abstracties moeten draaien. Zoals je zelf al aangeeft, antropologie die zich uitsluitend richt op een bepaald aspect van een bepaald thema binnen een bepaalde groep op een bepaalde plek, maakt zichzelf grotendeels insignificant door volledig te blijven hangen in het specifieke. Die geweldige etnografische analyses, dienen hand in hand te gaan met de synthese van de inzichten ervan in een overkoepelend model. Zo kun je uiteindelijk op basis van die specifieke voorbeelden en aspecten van religies, heel wat zeggen over de algemene eigenschappen van religie. Niet door alle details van de vele delen simpelweg op te sommen, maar juist door die details even achterwege te laten, en daardoor het universele, juist-niet-cultureel-bepaalde ervan naar voren te laten komen.
[…] Alons is a student of Anthropology at the VU. In an earlier article he wrote, at the occasion of a guest lecture, about Harvey Whithouse’s Explaining Religion […]
[…] Alons is bachelorstudent sociale en culturele antropologie. Hij schreef eerder over zijn vraag aan Harvey Whitehouse en over de vraag of de populariteit van Apple als een religie beschouwd kan […]
[…] Hij schreef eerder op Standplaatswereld over Henk en Ingrid , Apple as religion en een gastcollege over […]
[…] Alons is bachelorstudent sociale en culturele antropologie. Hij schreef eerder over zijn vraag aan Professor Harvey Whitehouse en over de vraag of de populariteit van Apple als een religie beschouwd kan worden. Het werk van […]