Door Esther Platteeuw Op een warme dag in maart loop ik in de straten van Jinja Town op weg naar het internetcafé ‘The Source’. Met Oegandese radiomuziek in mijn oren zonder ik me af van de blikken, handgebaren en het ‘Mzungu’ geroep waar je als blanke veel mee geconfronteerd wordt in deze Afrikaanse stad. Ik ben net een straat overgestoken waarna mijn aandacht van een Oegandees popliedje naar de realiteit op straat wordt getrokken, ‘Esther’, ‘Esther’ hoor ik opeens. Automatisch draai ik mijn hoofd om en zie daar de stralende lach van een Ugandese meid van ongeveer dezelfde leeftijd als ik. Een gevoel van schaamte komt op omdat ik haar niet meteen herken, terwijl zij mijn naam wel kent. Na een paar tellen van onbegrip en vliegensvlug nadenken, besef ik dat een vriendin voor me staat. “Oh, it’s you, Fatima!”, zeg ik enigszins opgelucht. “Yeah, it’s me”, reageert ze, “I changed my hair, haha”.
Inmiddels ben ik, na drie maanden onderzoek onder jongeren naar de invloed van seksualiteitsvoorlichting en de rol van de mobiele telefoon in de relatie tussen jongens en meiden, weer terug in Nederland. Bovenstaande situatie heeft zich helaas nog een aantal keer herhaald, maar gelukkig niet met dezelfde vriendin. Sunny Bergman bracht het constant veranderen van haarstijl onder vrouwen in Uganda al eerder in beeld in haar documentaireserie ‘Sunny side of sex’. Vrouwen legden uit dat ze soms wekelijks naar de kapper gaan om hun uitstraling te veranderen met als doel aantrekkelijk te blijven voor hun man. Met hun kappersbezoek hoopten ze de kans op vreemdgaan te verkleinen door er steeds anders uit te zien en niet als ‘saai’ te worden bestempeld.
Deze focus op het uiterlijk en daarmee ook de steeds veranderende haarcoupe zag ik ook terug bij meiden in Jinja District; van een weelderige afro coupe, naar kort stijl haar tot roze lange vlechtextensies. Naast het feit dat ze het zelf ook mooi vinden, is het voor meiden ook een manier om aantrekkelijk te zijn voor jongens. Ondanks dat liefdesrelaties en seks door zowel ouders, school, religieuze leiders en de gemeenschap niet worden aangemoedigd, komen ze wel voor. Daarbij is de keuze van jongens om wel of geen relatie met een meisje te beginnen of om wel of geen seks te hebben vaak op het uiterlijk gericht; dit geldt vooral voor niet- of laagopgeleiden. Het hebben van mooi ‘fresh’ haar zet je als meisje meer in de schijnwerpers. Bovendien is er altijd een competitie gaande onder Oegandese meiden. Want of je nou een relatie hebt of niet, de kans is altijd erg groot dat jouw vriend ook andere vriendinnen heeft en dus kan het van het één op andere moment zomaar over zijn. Jouw haar kan ervoor zorgen dat je net dat streepje voor hebt op de andere meiden.
Vanzelfsprekend zit er ook een mindere kant aan het steeds vernieuwen van je haar: de kosten. Haarextensies en de kapper kosten geld en doordat veel meiden vaak niet het kapitaal hebben om dat zelf te betalen maakt dat ze nog afhankelijker van hun vriendjes. Het is onder deze jongeren namelijk de gewoonte om voor of na seks geld of cadeautjes uit te wisselen, waarbij het vaak de jongen is die het geld of cadeautje aan het meisje geeft. In het kader van mijn onderzoek over seksualiteit was ik nieuwsgierig of deze jongeren dan een condoom gebruiken wanneer ze seks hebben. Want hebben deze jongeren kennis over contraceptie? Ja, vaak wel. Maar doordat er zoveel meer aspecten meespelen dan alleen het hebben van kennis, betekent dit niet direct dat ze deze kennis inzetten ter preventie van HIV/AIDS of een zwangerschap. Terugkomend op Fatima; die vergaf mij gelukkig dat ik haar niet direct herkende. Een paar dagen later kochten we samen haarextensies en vlocht ze ook mijn haar in.
Esther Platteeuw is master student Social and Cultural Anthropology aan de VU. Op dit moment schrijft ze haar thesis naar de invloed van seksualiteitseducatie op jongeren in Oost-Oeganda en de rol van de mobiele telefoon hierin.