In memoriam Johan Ferrier, Vader des Vaderlands

Door Markus Balkenhol

In de nacht van 3 op 4 januari 2010 overleed op 99-jarige leeftijd Johan Ferrier, de laatste gouverneur van Suriname en haar eerste president. Zaterdag middag vond in de Koningskerk te Amsterdam-Oost Watergraafsmeer een dankdienst plaats.

‘Surinaamser dan Johan Ferrier kan iemand nauwelijks zijn.’ Zo opende de voorganger Rhoïnde Mijnals-Doth de lezing van Ferriers levensloop. Dat ligt uiteraard aan zijn politieke en maatschappelijke betekenis voor Suriname. Hij heeft tenslotte aan de wieg gestaan van de Surinaamse natie. Maar Mijnals-Doth doelde (ook) op een ander feit: ‘Hij is van zeer gemengd bloed. Moksi Watra bij uitstek.’

Zijn grootmoeder van vaderszijde is met de Lalla Rookh, de eerste boot contractarbeiders uit het toenmalige Brits-Indië, naar Suriname gekomen. Zij behoort dus tot de groep founding parents die door de Hindoestaans-Surinaamse gemeenschap vereerd wordt.

Zijn grootmoeder van moederszijde, aldus Mijnals-Doth, ‘maakte als slavenkindje in 1863 de bevrijding uit de slavernij mee, en van zijn overgrootmoeder erfde hij de traditie en de vertelkunst van de Anansitori’s’.

De sprekers naast de doodskist waarin het lijf van Johan Ferrier lag maakten duidelijk dat hij niet alleen symbolisch het Surinaamse volk vertegenwoordigde. In hem ‘vloeit […] de geschiedenis van het land voor een groot deel samen,’ zei Mijnals-Doth. Hij was dus in een zeer letterlijke zin de belichaming van het Surinaamse volk. Zijn familiegeschiedenis staat symbool voor de geschiedenis van de Natie; maar sterker nog, zijn lichaam wordt gezien als de vleesgeworden geschiedenis van Suriname. Ferrier werd in de toespraken vaak als ‘Vader des Vaderlands’ betiteld, en zijn dochters benadrukten dat hij niet alleen zijn eigen kinderen, maar in feite alle Surinamers als zijn kinderen beschouwde.

In de kerkelijke context kreeg het haast iets messianisch, en niet voor niets wordt er ook Johannes 16 gelezen, waarin Jezus zijn discipelen troostend toespreekt aan de vooravond van zijn heengaan.

De andere titel, en in feite de meest benadrukte, was die van de bruggenbouwer. Bijna elke toespraak eerde hem als de verzoener van de vele etnische groepen in Suriname. Ferrier werd als geen ander gezien als degene die het diep gespleten volk van Suriname tot een zou kunnen maken. De diepste teleurstelling voor velen, maar waarschijnlijk vooral voor Ferrier zelf, was daarom ook zijn gedwongen aftreden als president nadat het militaire regime onder leiding van Bouterse de grondwet wilde opschorsen.

De huidige president van Suriname, Ronald Venetiaan, benadrukte in zijn toespraak deze teleurstelling. Ongetwijfeld meende hij dat oprecht, maar dat neemt niet weg dat het ook een uitspraak was die belangrijk is binnen de hedendaagse politieke verhoudingen. In mei 2010 zijn in Suriname verkiezingen. Bouterse, die in Nederland veroordeeld is vanwege drugssmokkel en in Suriname terecht staat voor zijn betrokkenheid bij de decembermoorden, is lid van de Nationale Assemblee, en de vraag is nog of hij zich kandidaat stelt voor het ambt van president. Venetiaans uitspraak bevestigt echter wederom dat Bouterse geen politieke erfgenaam van Ferrier wordt.

Niet alleen de toespraak van Venetiaan was politiek gekleurd. Ook Roy Ristie, de initiatiefnemer van het Monument van Besef op het Surinameplein, pleit voor een ‘functioneel monument’ ter ere van Johan Ferrier in Zuidoost. Volgens hem moet dit vorm krijgen in een onderwijsinstituut waaraan Ferrier’s holistische opvatting van onderwijs als ‘vorming’ ten grondslag ligt. ‘De school moet weer een plek worden waar meer gebeurt dan alleen het overbrengen van didactische vaardigheden. Een gecombineerde pedagogische aanpak van opvoeding en onderwijs zal tegenstellingen ook doen afnemen,’ aldus Ristie. Ook in Zuidoost zijn binnenkort verkiezingen, en Ristie staat op de lijst van OZO-D66. In zekere zin presenteerde Ristie bij deze gelegenheid dus zijn politieke programma.

Johan Ferrier heeft veel bereikt. Dat werd duidelijk zowel vrijdag op de Surinaamse ambassade, waar hij geëerd werd door onder andere Premier Balkenende, als ook op zaterdag, toen ministers, de burgemeester van Amsterdam, en een groot deel van de Surinaamse elite hem eer toonden. Hij was inderdaad een bruggenbouwer, niet alleen in Suriname, maar ook tussen Suriname en Nederland.

Tegelijkertijd werd ook duidelijk dat er nog voldoende werk aan de winkel is. De nadruk op het bruggenbouwen laat omgekeerd ook de nog altijd aanwezige noodzaak van het bouwen van bruggen zien. Dat blijkt ook uit Ristie’s pleidooi.

Johan Ferrier wordt op zijn begrafenis geprezen in alle toonaarden, niet alleen als een daadkrachtig man die veel tot stand bracht, maar ook als de vleesgeworden natie, een messianisch figuur; een teken van hoop, en een bron van symbolisch kapitaal. Bijna rijst de vraag wie er spreekt in Joh. 16: 5-7 – Jezus of Ferrier: ‘Werkelijk, het is goed voor jullie dat ik ga, want als ik niet ga zal de pleitbezorger niet bij jullie komen, maar als ik weg ben zal ik hem jullie zenden.’

De NOS over Ferrier

De Waterkant over Ferrier

Elsevier over Ferrier

Markus Balkenhol is promovendus aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (VU) en het Meertens Instituut. In het kader van het NWO project ‘Heritage Dynamics’, doet hij onderzoek naar de manieren waarop het slavernijverleden wordt herdacht in Nederland. Hij was aanwezig bij de herdenking van Ferrier op 9 januari in Amsterdam. Op dit weblog schreef hij eerder over het succes van de hit ‘een tuintje in mijn hart’ en over de herdenking van de slavernij in 2009 in Amsterdam.