Skip to content

Informant en vriend: dilemma’s uit het veld

Uganda Door Renske den Uil
Tijdens je veldwerk doe je veel contacten op, contacten die van cruciaal belang zijn voor het verloop van je onderzoek. Wellicht is het de sociaal aangelegde antropoloog eigen, wellicht is het de sociale inslag in mijzelf, maar tijdens mijn veldwerk in Uganda vorig jaar heb ik met veel informanten een diepe band ontwikkeld. Bijzondere vriendschappen, maar vriendschappen die soms ook tricky kunnen zijn, want of ik het wil of niet: de verhoudingen in mijn onderzoek tussen mij en mijn informanten, op basis van achtergrond en kansen in het leven, liggen toch scheef. Al tijdens mijn onderzoek ondervond ik hiervan de gevolgen: informanten die mij vroegen een sponsor voor hen te zoeken in Nederland of anders wellicht een rijke blanke vriendin. Lastige vragen, maar vragen die ik toen toch vrij makkelijk kon beantwoorden met: “Sorry, dat kan ik niet voor je regelen”. Maar wat als dit soort vragen wel heel duidelijk van levensbelang lijken te worden? Een van mijn informanten,  Aber*, werd een bijzonder goede vriend van mij. Tijdens mijn tijd in Uganda was hij de enige local met wie ik, voor mijn gevoel, op basis van gelijkwaardigheid gesprekken kon voeren, over van alles. Enkele maanden na mijn terugkeer in Nederland, maanden waarin wij nog bijna dagelijks contact onderhielden, vertelt Aber mij dat zijn achttienjarige zusje (die ik via mijn onderzoek ook heb leren kennen) zich verloofd heeft met een ruim vijftig jarige man. Aber en zijn zusje hebben door verschillende redenen moeite in hun levensonderhoud te voorzien en ik vermoed dat dit een poging is van zijn zusje om dit ‘zelfstandig’ op te lossen. Aber is woest en gaat naar the village om een einde te maken aan deze verloving, al weet hij dat zijn zusje hierna in het dorp met de nek aangekeken zal worden.

De verloving wordt inderdaad verbroken en de rust lijkt wedergekeerd, tot ik drie maanden later schokkend bericht krijg van Aber: zijn zusje is zwanger. Aber weet niet wat hij moet doen. Het kind geboren laten worden is geen optie, want zijn zusje kan zichzelf al niet eens onderhouden, laat staan een baby. Alhoewel abortus in Uganda officieel verboden is, heeft mijn vriend een arts bereid gevonden het kindje bij zijn zusje weg te laten halen. Deze procedure kost echter 400.000 UGX   (ongeveer 120 euro) en dat geld hebben ze natuurlijk niet. Bovendien brengt de procedure ook de nodige risico’s met zich mee. Aber vraagt me daarom of ik hem kan adviseren in deze situatie. Ik begrijp het dilemma van Aber, maar begrijp ook dat dit dilemma feitelijk gezien niet bestaat, aangezien zij de abortus nooit zullen kunnen betalen. De vraag om advies vat ik dus niet alleen op als een vraag om advies, maar ook als een hulpkreet om eventuele financiële ondersteuning. 

Duizenden vragen schieten door mijn hoofd. Ben ik überhaupt in de positie om hierover advies te geven? In hoeverre is mijn mening gekleurd door mijn eigen mogelijke rol in dit dilemma? In hoeverre is mijn mening gekleurd door mijn eigen westerse kijk op de situatie? In hoeverre ben ik in staat de situatie te relativeren naar de lokale omstandigheden? Zit mijn vriend daadwerkelijk te wachten op advies of eigenlijk meer op een geldschieter? En al is het mij niet expliciet gevraagd, moet ik meebetalen aan deze procedure? Wat zijn de gevolgen van de verschillende opties? Als ik niet meebetaal, krijgt het meisje een kindje dat nu al gedoemd is op te groeien in een wereld van beperkte kansen en Abers zusje kan een verdere opleiding dan waarschijnlijk wel vergeten. Als ik wèl meebetaal, ondersteun ik een illegale procedure, die bovendien nog grote risico’s met zich meebrengt. Als deze procedure op de een of andere manier misgaat, dan heb ik daar persoonlijk aan bijgedragen! En zo is ongemerkt de zwangerschap van het meisje en haar verdere levensloop in mijn ogen MIJN verantwoordelijkheid geworden. Een verantwoordelijkheid die ik bovendien snel moet nemen, aangezien de arts slechts nog enkele dagen de abortus wil uitvoeren.

Ik bespreek de kwestie uitvoerig met mijn ouders, die Aber ook hebben leren kennen tijdens onze rondreis in Uganda vorige zomer. Gelukkig voor mij besluit Aber zelf op korte termijn, na nog een aantal telefoontjes met de arts, dat de abortus niet zal plaatsvinden. De risico’s zijn te groot en bovendien realiseert hij zich dat het financieel onmogelijk is een abortus te laten plegen. De druk is van de ketel en het is mij bespaard gebleven een oplossing te vinden voor dit lastige dilemma. Wel ben ik weer even flink met mijn neus op de feiten gedrukt van de gevolgen die diepgaande banden met je informanten met zich meebrengen.

Deze ervaring is een verlate reflectie op mijn onderzoeksproces, maar tevens een advies voor mijzelf en andere antropologen in spe. Wees je bewust van de band die je aan gaat met mensen tijdens je veldwerk. Wees je bewust van de gevolgen die deze band, al dan niet expliciet, met zich mee kan brengen. Ik heb geen spijt van het feit dat ik tijdens mijn onderzoek de deur naar mijn hart iets verder heb open gezet dan wellicht verstandig (of makkelijk) was geweest; ik heb er een bijzondere vriendschap aan over gehouden en twijfel er niet aan dat deze vriendschap nog lang zal duren. Nooit heb ik mij echter gerealiseerd dat deze vriendschap me, ook na mijn veldwerk, voor zulke lastige dilemma’s zou stellen. Dilemma’s waar ik, zeker met mijn relatief korte 25 jaar levenservaring, geen oplossing voor heb. Een harde, maar wijze les die ik in (hopelijk) toekomstig onderzoek zeker met mij mee neem.
* Aber is een fictieve naam

Renske den Uil is een  alumna van de master Social and Cultural Anthropology van de VU.  Lees ook haar andere berichten op Standplaatswereld over haar onderzoek.

5 Comments

  1. Marina de Regt Marina de Regt

    Hoi Renske, wat goed dat je hierover hebt geschreven! We worden hier als antropologen volgens mij allemaal mee geconfronteerd, en iedereen gaat er op een andere manier mee om. Ik ben zelf ook verwikkeld in een vriendschapsrelatie uit “het veld” die vergaande financiele gevolgen heeft, en ik vraag me geregeld af of ik niet te ver ga. Ik vergelijk mezelf vaak met migranten die soms ook moeite hebben met de verzoeken van hun verwanten en vrienden thuis. Jouw dilemma is nog ingewikkelder, vanwege de ethische kwesties rond abortus. Fijn dat je geen beslissing hebt hoeven nemen!

    Groeten, Marina

  2. drs ing Henk Uijttenhout drs ing Henk Uijttenhout

    De verschillende rollen van de antropoloog/onderzoeker komen in de studie aan de orde. Daarnaast is ervaring de beste leermeester. Als je onderzoek doet in organisaties zul je je die rollen ook steeds moeten realiseren. Ik vind dat in managementopleidingen te weinig aandacht is voor die rollen en ethische dilemma’s van managers en projectleiders.

  3. Moeilijke verzoeken en dilemma’s.
    Zijn er ook informanten en lokale vrienden die het vooral belangrijk vinden dat er een goed antropologisch verslag geschreven wordt?

  4. Freek Colombijn Freek Colombijn

    Beste Renske,
    Dank je voor je mooie stuk. Zelf heb ik dit dilemma gelukkig nooit meegemaakt, maar wel andere problemen ontstaan doordat ik een goede band kreeg met ‘informanten’. Het siert je dat je, allereerst zulk goed contact hebt gekregen en ten tweede dat je zo open schrijft over de lastige consequenties. Groeten,
    Freek

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *