Skip to content

Marokkaanse vrouwen eisen banen en mannen

demonstrerende vrouwen
Foto's: Edien Bartels

Door Edien Bartels en Oka Storms.

We hebben niets meer te verliezen, we zijn 30 plus en trouwen niet meer. We hebben ruzie met onze families. Ze vragen: “Heb je niets beters te doen? Iedereen kan je zien. Schaam je.”

“Ik heb iedere dag ruzie, maar met de tijd zullen ze het begrijpen”, aldus de 32?jarige Touria, een van de dertien universitair opgeleide vrouwen die al vier maanden demonstreren voor het provinciehuis in Berkane, een plattelandsstadje in Noord Marokko, nabij de Algerijnse grens. Ze zitten daar vier dagen per week, maandag tot en met donderdag, van 9 tot 18 uur, omdat ze werk zoeken.

Niet iedereen is het eens met deze actie. “Er is werk genoeg en ze kunnen terecht in de sinaasappelenverpakkingsindustrie”, zeggen voorbijgangers. Maar deze vrouwen zoeken werk dat bij hun opleiding past. Ze willen een baan met rechten, zodat ze niet het risico lopen van de ene op de andere dag op straat te staan. Ze zoeken ook secundaire arbeidsvoorzieningen, een ziekenfonds en een pensioen.

Op 7 januari en 24 februari van dit jaar zijn de straten afgesloten en is de politie opgetreden om hen weg te jagen. Daarbij zijn ook klappen gevallen. Volgens de vrouwen hebben actievoerende mannen eerder succes behaald. Nu vrouwen het heft in handen nemen, wordt er schande van gesproken.

Zelfs de familieleden van de vrouwen begrijpen het niet. Ongehuwde vrouwen wonen niet zelfstandig, maar bij hun familie, van wie ze afhankelijk zijn voor hun goede naam en onderhoud. Omgekeerd  zijn oudere ongehuwde vrouwen voor de familie een grote zorg en een risico voor hun reputatie, en daarmee voor hun eer. Toch zijn er ook andere stemmen te horen. Zo vertelt Mohammed, een docent Engels uit de nabij gelegen stad Oujda, dat ook vrouwen recht hebben op arbeid, en dat zij daar ook voor mogen opkomen. Maar deze stemmen zijn nog marginaal.

Hoogopgeleiden krijgen moeilijk werk in Marokko. Ongeveer 95% van de kinderen gaat tegenwoordig naar school, maar degenen die doorstromen naar het middelbaar onderwijs en de universiteit afronden hebben daarom nog niet meer kans op werk. Integendeel, deze categorie kent juist meer werkloosheid dan mensen zonder diploma’s; het gaat om een verschil van 27,6 % tegen 9,7% Voor gediplomeerden is het risico werkloos te zijn dus drie keer zo hoog als voor niet-gediplomeerden. Voor vrouwen telt dit extra omdat de werkloosheid onder hen sowieso al hoger is dan onder mannen: 6,6 % tegen 6,1%.

slogansAl sinds jaren demonstreren werkloze universitair geschoolden in Rabat voor het parlementsgebouw, avond aan avond, voor werk. Zij hebben nu wel enkele successen behaald. Een paar maanden geleden werd de demonstranten gevraagd een cv in te leveren. Degenen die dat hebben gedaan, is het gelukt werk te krijgen bij verschillende ministeries. Het gevolg is dat er nu meer mensen gaan proberen op die manier een baan te krijgen. “Het is in de mode”, vertelt Mohammed. En Yousri, een masterstudent Engels, vertelt dat hij na zijn masterexamen naar Rabat gaat om te demonstreren. Dat is de enige manier om aan werk te komen.

Demonstreren in Rabat, ongeveer 500 km van Berkane, is echter niet haalbaar voor de vrouwen in Berkane. Van de 13 zijn er 2 gehuwd. De rest is ongehuwd en woont bij hun familie. Maar wie denkt dat Marokkaanse vrouwen passief zijn en altijd gehoorzaam achter hun vader of echtgenoot aanlopen, altijd doen wat de familie van hen verwacht en geen eigen initiatieven nemen, begrijpt deze vrouwen niet. Het zijn ‘gewone’ vrouwen met hoofddoeken. Ze zitten bij elkaar, tonen spandoeken over hun strijd en foto’s over het politie-optreden. Ondertussen maken ze groente schoon voor het middageten. Ze proberen voor hun rechten op te komen en het geweld tegen vrouwen in de samenleving te bestrijden.

“Dit is violence economique, economisch geweld”, zegt Aisha, een van de demonstranten, met een licence (kandidaats) diploma rechten. Ze heeft een deeltijdbaan bij een organisatie voor vrouwen, geeft juridisch advies en verdient daar 100 euro per maand mee. Het werk vindt ze leuk en boeiend, maar de betaling en voorwaarden zijn minimaal. Vergeleken met het Marokkaanse minimumloon van 180 euro per maand, is dit een mager salaris.

demonstratieTegelijkertijd lopen deze vrouwen aan tegen wat wel wordt genoemd ‘de crisis in het huwelijk’. Steeds meer jongeren blijven ongehuwd, waardoor de traditionele bestemming voor vrouwen, het huwelijk, voor velen onbereikbaar wordt. Bovendien is de leeftijd van vrouwen nog steeds belangrijk voor het sluiten van een huwelijk. Met de invoering van de nieuwe familiewet, de muddawannah, moeten vrouwen minstens 18 jaar zijn. Veel vrouwen trouwen wanneer zij tussen de 20 en 25 jaar zijn. Vrouwen boven de 30 maken minder kans op de huwelijksmarkt. Bovendien zijn er veel mannen die via een huwelijk met Europese vrouwen proberen te emigreren. De arbeidssituatie in Marokko is ook voor mannen moeilijk; zij hopen in Europa werk te vinden.

De demonstrerende vrouwen in Berkane verwachten niet dat ze ooit nog zullen trouwen, want “de traditie hier schrijft voor dat de man de vrouw vraagt om te trouwen, maar mannen hier vragen ons niet. Die zoeken een vrouw in Europa met behulp van internet of via de familie. Wij zijn te oud, niet aantrekkelijk genoeg meer en kunnen hen niet naar Europa brengen”, aldus Naima, een 40 plus vrouw met licence economie. Werk op niveau is daarom belangrijk om een bevredigende invulling te kunnen geven aan hun leven en een plek te verwerven binnen de familie en de samenleving.

De situatie van deze vrouwen is niet zo schrijnend en armoedig als voor de vele werklozen, volgens schattingen ongeveer 25% van de Marokkaanse bevolking. Een hoge schoolopleiding is nog vooral weggelegd voor de midden- en hogere klassen. Deze vrouwen zien er verzorgd uit, dragen mooi geborduurde djellaba’s en kennen geen honger. Ze zijn lid van de ANDCM (Association National des Diplomes Chômeurs du Maroc), een nationaal verband van gediplomeerde werklozen dat al sinds 1991 bestaat en regionale afdelingen kent. Het gaat hier niet om een actie voor meer werk in het algemeen, maar voor een behoorlijke baan waarmee ze, als ongehuwde vrouwen zonder kinderen, een zinvolle invulling kunnen geven aan hun bestaan. Ze nemen zelf het initiatief in handen om hun plaats in de samenleving te verwerven, tegen de familiebeperkingen in.

Edien Bartels en Oka Storms zijn verbonden aan de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit en doen onderzoek in Marokko, vooral naar de leefsituatie van vrouwen en kinderen.

Ze schreven eerder over de zin en onzin van het verbieden van neef-nicht huwelijken.

5 Comments

  1. ik zoek een vrouw en hun zoeken een man.mijn huidige vrouw (marokkaanse)houdt niet van marokko en is al 5 maanden weg.

  2. Veel vrouwen in Marokko zitten hun hele leven in de ‘wachtkamer’. Ik ken ook voorbeelden van vrouwen die wegzinken in depressies. Ik vind het heel moedig van deze vrouwen dat ze proberen iets te veranderen aan het lot dat de samenleving hen heeft toebedeeld.

  3. ik zouek voor contact met verouwen uit oujeda voor seuryse rolatie

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *