Door Ton Salman –
Onlangs, op 25 november 2024, is in de Tweede Kamer een motie aangenomen waarin de regering wordt verzocht “om gegevens over culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond bij te houden”. Als antropoloog met een immens zakelijk instinct (ik heb een faam hoog te houden op dat punt) zag ik onmiddellijk welke enorme aanvullende arbeidsmogelijkheden voor onze beroepsgroep hiermee werden geopend. Dat is ons kernwoord immers, “culturele (en religieuze) normen en waarden”?
De motie (inclusief een spellingsfout waarin andermaal “data over normen en waarden” als enkelvoud werd vervoegd) werd ingediend door VVD-kamerlid Bente Beckers en door een ruime meerderheid gesteund. Er leven duidelijk zorgen over de Nederlandse “normen en waarden”, en dan specifiek over mensen die die normen en waarden wellicht niet onderschrijven, en er zelfs tegenin durven te gaan in hun handelen. Dat zou inderdaad wel eens een enorm probleem kunnen worden. Immers, waar blijf je als “gewone Nederlander” als allerlei sectoren en groepen een loopje nemen met onze gedeelde, traditionele en van oudsher zo tolerante wijze van (Nederlander) zijn?
Enige reflectie op dit prangende thema levert zelfs op dat het probleem nog vele malen groter zou kunnen zijn. Er zijn nog wel méér groepen Nederlanders die de correcte normen en waarden niet wensen te beamen. Andere culturele en religieuze waarden uitstralen. Voetbalhooligans van bijvoorbeeld Feijenoord, MVV en ADO richten frequent vernielingen aan, vallen politieagenten aan en zijn vandalismekampioenen. Dat waren onze ‘waarden’ toch niet? En oudjaarsvierders uit verscheidene dorpen in het zuiden en oosten van Nederland steken auto’s in brand, plegen bijna moordaanslagen op politie en hulpverleners met zwaar en verboden vuurwerk, en doen dat bij voorkeur onder de dekking van bivakmutsen. Misschien toch even gegevens over die onderliggende waarden bijhouden, zoals de motie-Beckers suggereert? Zodat we ons niet beperken tot die migratieachtergronders?
En dan zijn er nog Nederlanders die het demonstratierecht in principe wel een goed idee vinden, maar daarop terugkomen wanneer de demonstranten in kwestie iets beogen waar zij nou net vóór zijn: zwarte piet, klimaatverandering of een hartstochtelijk “nee!” jegens asielzoekers. Dan wordt het tégen-demonstratierecht uitgeoefend met fakkels, dreigende spreekkoren of geweld. Zou dat wel authentiek en autochtoon Nederlands zijn?
En niet te vergeten: er zijn ook nog veel Nederlanders die des zondags tweemaal donker gekleed kerken, en menen dat hun god van homoseksualiteit zou gruwen. En dat “zulks” niet hoort te huwen. Ook deze mensen kunnen toch moeilijk als onderschrijvers van onze “gewone” normen en waarden gerangschikt worden.
Ook, zeker niet in de laatste plaats (en vóórdat men gaat denken dat ik tot een -de hemel verhoede!- elitair bevolkingsdeel zou behoren), zijn er ook nog de universiteiten en de bewoners daarvan. Zij roepen moord en brand als hun metier met bezuinigingen wordt geconfronteerd; zij weten namelijk zeker dat “praktisch opgeleiden” sterk de neiging hebben om verkéérd te stemmen. Zij zijn er ook van overtuigd dat heel Nederland er terdege weet van heeft dat hun werk, vooral binnen sociale en geesteswetenschappen, Nederland er nog nét voor behoedt dat het morgen naar de ratsmodee gaat.
Al deze groepen zijn, op z’n best, schipbreukelingen op de bewogen zeeën van de culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders zónder migratieachtergrond, of zonder noemenswaardige achtergrond überhaupt.
Van al deze Nederlandse bevolkingssectoren moet vermoed worden dat zij de correcte Nederlandse waarden en normen niet te volle onderschrijven. Hun culturele en religieuze normen moeten dus, urgent, óók gemonitord worden. Daartoe zijn mensen met de juiste expertise nodig. Het CBS doet al wát, maar onvoldoende; dit veronderstelt een mobilisatie van álle goed geoutilleerde professionals en, vooral dat, bevoegden.
En dáárom denk ik dat de antropologie een glorieuze toekomst tegemoet gaat.
Ton Salman is oud-medewerker en van 2014 tot 2018 hoofd van de afdeling SCA. Inmiddels is hij gepensioneerd.