Door Freek Colombijn.
Op 21 November verdedigde Mattias van Rossum zijn promotieonderzoek: Werkers van de wereld. Globalisering, maritieme arbeidsmarkten en de verhoudingen tussen Aziatische en Europese zeelieden in dienst van de VOC (1600-1800) aan de Faculteit der Letteren. Hieronder is een samenvatting van zijn onderzoek, eerder geplaatst op de VU Website:
Matthias van Rossum toont aan dat de verhoudingen tussen Europese en Aziatische zeelieden onder de Verenigde Oost-Indische Compagnie (1602-1795) erg gelijkwaardig waren. Dat is in scherp contrast met de latere 19de eeuwse situatie, toen Aziatische zeelieden in een ongelijkwaardige en soms onvrijere positie werkten onder slechtere behandeling en beloning. Het werken onder de VOC werd bovendien gekenmerkt door een nuchter multiculturalisme. Twee eeuwen lang varen met gemengde bemanningen bestaande uit Europeanen, Euraziaten en Aziaten, christenen en moslims, ging relatief geruisloos. De werkverhoudingen waren daarbij van groter belang dan de culturele scheidslijnen; de harde hiërarchische opstelling van de compagnie leidde tot grotere problemen en meer verzet dan de onderlinge verschillen tussen zeevarenden. De gelijkwaardige verhoudingen tussen Europese en Aziatische zeelieden hangt samen met het ontwikkelde karakter van Aziatische economieën en maritieme arbeidsmarkten – een van de andere belangrijke bevindingen van de studie.
Verhoudingen tussen groepen mensen van verschillende achtergrond zijn voortdurend aan verandering onderhevig: ze worden voortdurend gevormd. Multi-culturele werk- of leefsituaties leiden, zoals de uiterst diverse bemanningen op de schepen van de VOC laten zien, niet noodzakelijkerwijs tot problemen. En hoewel culturele verschillen tussen groepen mensen soms het meest in het oog springen, zijn sociale factoren rond werk, status, macht of vrijheid regelmatig belangrijker in bepalen van onderlinge verhoudingen.
Eerste mondiale en multiculturele werkomgeving
De VOC was een van de vroegste mondiale en multiculturele werkomgevingen. Op de schepen en in werkplaatsen in de vestigingen in Azië werkten en leefden Europese en Aziatische werknemers van de VOC intensief naast en met elkaar. Aan de hand van het rijke VOC-archief wordt onderzocht hoe de onderlinge verhoudingen tussen zeevarenden van met name Nederlandse, Duitse, Indiase, Chinese en Javaanse afkomst vorm kregen. Dit is onderzocht aan de hand van rekruteringspatronen, categoriseringen en beeldvorming, beloning, carrièremogelijkheden, aansturing en onderlinge interacties. Dit leverde een veelzijdig beeld op van onderlinge verhoudingen op een breed pallet aan onderwerpen: van arbeidsvoorwaarden en onderhandelingspositie, van desertie, muiterijen en amok, tot aan pesterijen en seks.
De geschiedenis van de VOC in Azië laat daarnaast zien dat het proces van globalisering een lange geschiedenis kent en niet enkel een Europees proces was. De VOC speelde lang een belangrijke rol als de grootste handelaar met scheepvaart tussen Europa en Azië, maar toch was haar scheepvaart in Aziatische wateren veel omvangrijker. Veel van de handel in deze periode vertrok niet vanuit Europa, maar speelde zich juist tussen niet-Europese gebieden af en werd uitgevoerd door niet-Europese handelaren.
VOC-personeelsadministratie schetst levendig beeld
Aan de hand van de overgebleven overzeese personeelsadministratie was het mogelijk om een nauwkeurig inzicht te krijgen in de samenstelling van bemanningen op VOC-schepen, aan de havenkant van VOC-vestigingen en in andere werkplaatsen. Aan de hand van onderzoek naar de overgeleverde processtukken van de Raad van Justitie van Batavia was het mogelijk om een levendig beeld te schetsen van het alledaagse leven onder de VOC. Dit werd aangevuld door inzichten uit brieven, bemanningslijsten en andere (scheeps)papieren uit de Prize Paper collectie, bekend van de zogeheten Sailing Letters, en uit andere archieven en reisverslagen.
In het voorjaar van 2015 verschijnt dit proefschrift als boek bij Uitgeverij Verloren
Freek Colombijn is als universitair docent verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU. Hij is een actieve blogger op StandplaatsWereld.
Bedankt voor deze samenvatting, ik wil dit boek zeker aanschaffen. Het geeft een menselijke en organisatorische kijk op gebeurtenissen toen.
Van mijn vader heb ik een aantal boeken over de zeevaart geërfd, zoals “Nederlands Voorhoede”, over o.m. de ontwikkeling van boeren en vissers tot kooplieden en schippers, de val van Antwerpen die Amsterdam aan de top bracht. De eerste Nederlander die China en Japan bezocht heeft rond 1600, in het kielzog van de Portugezen. Hoe China de Portugezen en Hollanders op afstand hield vanwege besmettingen en verspreiding van o.a. het Christendom. Nu ik goede contacten heb met een Chinese familie van Taiwan, is die geschiedenis al meer gaan leven. Met vriendelijke groet.