Door Ton Salman –
Oudjaar…. En dan begint zomaar een heel nieuw jaar! Spiksplinternieuw! En we wensen elkaar geluk, en moois en gezondheid, en vrede. Da’s ons ritueel. Maar sta er eens even bij stil, als antropoloog: dat kènnen we toch? Da’s toch een klassiekertje, in onze opleiding? Turner, en Van Gennep en zo, met hun rites de passage? Met vooral die tot de verbeelding sprekende liminaliteit? Dan ben je, in die liminaliteit, aan het overgaan, ‘ertussenin’, al wel weggeraakt uit het oude, maar nog niet opgenomen in het nieuwe? Memorabel.
Nog mooier: die gebeurtenis van zo’n overgangsritueel (hebben we ‘m in Nederland überhaupt nog, behalve oud-en-nieuw?) wordt nog veel veelkleuriger als er ándere socioculturele werelden hun opwachting maken in wat van oudsher de ònze, in Nederland, was.
Maar eerst maar eens iets overwegen: de aarde is rond, en het universum erkent geen jaartellingen, met overgangen naar “het nieuwe”, een nieuw jaar. Dat hebben we gewoon maar verzonnen, lettend op de stand van de zon en de seizoenen – voor wie seizoenen meemaakt tenminste. Niet overal op aarde is dat zo duidelijk.
Ondanks alle erkenningen dat “Het Nieuwe Jaar” ook maar geconfabuleerd is en vervolgens zelfs aan de mensen op Samoa, hoofdstad Apia, werd opgedrongen, gelden rituelen overal, en steeds weer anders. De bevolking van Samoa is ieder jaar opnieuw de eerste die het nieuwe jaar inluidt. Naar verluid kun je vanaf Samoa dan snel vliegen naar het oosten, naar “Amerikaans Samoa”, hoofdstad Pago Pago (zelfde archipel, andere baas), en daar bijna een dag later opnieuw het nieuwe jaar verwelkomen. Daartussen zit dan namelijk de “Internationale Datumgrens”. Alsmaar naar het oosten reizend kun je tijd, hele dágen zelfs, verliezen in hoog tempo. Voor mensen die het nooit druk wensen te hebben. En naar het westen reizend kun je tijd winnen. Het scheelde Philias Fogg een hoop geld.
Naar het noorden reizen kun je, in tegenstelling tot naar het oosten, niet blijven doen. Vanaf de noordpool kun je echt niet verder noordwaarts. Maar de oostpool, die het ultieme oosten zou belichamen, is nog niet gevonden. Dus kun je blijven gáán, eastward, eastward, eastward……
Zo’n nieuw jaar verwelkomen, daar is, op allerlei plaatsen ter wereld, nogal wat over te doen. Overgangsrituelen, zeiden we. Nederlanders vieren dat, zoals bekend, vanaf de 13e eeuw voor Christus met…. niet altijd legaal vuurwerk uit Duitsland, waaronder cobra’s en shells, dingen waarmee je zo nodig ook de oorlog in kunt. En aan zo’n traditie mag natuurlijk niemand komen! Maar zoals zojuist gezegd, ook andere culturele groepen die zich vestigden in Nederland, koesteren hun tradities, en daar horen we ook respect voor te hebben.
Ieren schijnen, ook als ze in ons land wonen, om middernacht allemaal te kraaien als hanen, en tinnen eieren te leggen. Finnen importeren stiekem rendieren en verkleden die als fruitvliegjes, om ze om middernacht met een vijg te verwelkomen. Oezbeken laten om middernacht paarden steigeren op het Domplein te Ugtermadelstein. Portugezen doen radslagen, tegen de klok in, net vóór het twaalf uur slaat, op het Stationsplein te Driebergen-Zeist. Britten laten ondanks vuurwerkverboden diverse pie’s exploderen op het Nelsonplein. Schotten maken het nog erger, hun ontploffende haggis klinkt tot op het Henry-the-Eight-Square te Ubbelerveen. Volk uit Latijns Amerika trekt rood ondergoed aan, wandelt met een lege koffer door de straten en verorbert 12 druiven, en dat allemaal om middernacht.
Jamaicanen, onder de radar in Stavoren, bobsleeën tussen 23.52 en 00.03 naar Hindeloopen met een rasta-tulband op het hoofd. Afghanen sturen rond middernacht immorele politie de straat op om ongesluierde egels te beboeten. Namibiërs, woonachtig nabij Groesbeek, zij windhoeken de Zeven Heuvelen héén (vóór middernacht) en terúg (erná).
En gewone mensen, die dus niet “ergens vandaan komen”, die doen gewoon gevaarlijke dingen met vuurwerk. Zoals normale mensen doen.
En zo begint het nieuwe jaar, opnieuw bewijzend that there is nothing culture can’t do.
Ton Salman is oud-medewerker en van 2014 tot 2018 hoofd van de afdeling SCA. Inmiddels is hij gepensioneerd.