Skip to content

Oekraïne, nationalisme en (anti)democratie: stem niet op 6 april!

Stempas Thijl

Door Thijl Sunier             Op 6 april mogen we in een referendum stemmen over een associatieverdrag van de EU met Oekraïne. Ik ben een voorstander van dit associatie-verdrag, maar mijn advies luidt: ga niet stemmen. Gewoon thuisblijven op die dag. Geen aandacht aan besteden. Normaal zou ik als rechtgeaard democraat nooit oproepen je stem niet te gebruiken, maar in dit geval is dat de enige juiste actie. Nu het er naar uitziet dat de nee-stemmers in de meerderheid zijn, moeten we dus gewoon niet gaan stemmen. Als we met zijn allen geen aandacht besteden aan dit referendum dan zal de opkomst onder de 30% blijven en is het referendum ongeldig. Dat is feitelijk hetzelfde als vóór het associatieverdrag stemmen.

Waarom ben ik voor dit associatieverdrag? Daarvoor heb ik twee argumenten. Ten eerste ben ik van mening dat in deze tijd van crisis een intensievere samenwerking tussen landen het enige juiste is. Het is een antwoord op het heilloze nationalisme dat steeds meer om zich heen grijpt in Europa en dat ieder ander land als potentiële vijand beschouwt. Europa stuntelt in de vluchtelingencrisis, neemt geen besluiten en laat landen die lid zijn van de EU hun gang gaan met hun nationalistische plannenmakerij zonder dat enige sanctie wordt opgelegd.

Het argument dat de Europese instituties niet democratisch genoeg zijn en dat afzonderlijke landen in Europa dat democratisch tekort moeten bestrijden klinkt niet onredelijk. Maar moet dat worden aangepakt door een nationalistische stap terug? Natuurlijk niet. Natiestaten zijn niet per definitie democratischer dan een Europees federatief verband, maar dit is wel wat nationalistische partijen en bewegingen keer op keer beweren. Meer dan honderd jaar geleden werd hetzelfde gezegd over natiestaten. Die golden toen als onnatuurlijke gedrochten. Te groot en te onpersoonlijk voor de menselijke maat. Nu bedienen PVV, en groeperingen als Forum voor Democratie en Burgercomité EU zich van bedenkelijke nationalistische retoriek en beweren dat de natiestaat de enige natuurlijke politieke eenheid is. Niemand legt ze het vuur aan de schenen en eist een onderbouwing van die bewering. Een partij als de SP die zeer kritisch is ten aanzien van het democratisch gehalte van de EU laat zich met hun verzet tegen het associatieverdrag voor dit nationalistische karretje spannen.

Europese instituties zijn niet per definitie minder democratisch dan nationale instellingen. Het antwoord op de crisis is niet de terugval in nationalistische sentimenten. Dat zal uiteindelijk echt schadelijk blijken voor de democratie. Het gaat erom dat de samenwerking verbreed en uitgebreid moet worden. Juist de verdere integratie van Europa betekent dat we het democratische gehalte niet als vanzelfsprekend aannemen, maar dat we de democratische controle uitermate serieus moeten nemen.

Er zijn ook tegenstanders van het associatieverdrag die wijzen op de situatie in Oekraïne. Het land is corrupt, lapt milieuregels en regels voor dierenwelzijn aan zijn laars en voldoet niet aan de standaard die Europa hanteert voor fatsoenlijke landen. Dat kan best waar zijn, maar is dat een reden om het land uit te sluiten van samenwerking met Europa? Dan weet ik nog wel een paar kandidaten die wel lid zijn van de EU. Juist door de deur voor Oekraïne dicht te gooien worden omstandigheden gecreëerd en krachten gemobiliseerd die de democratie om zeep zullen helpen.

Dat is precies hoe het ook Turkije is vergaan. De huidige politieke koers en het autocratische optreden van de regering en van de president zijn voor een belangrijk deel te verklaren uit die Europese weigerachtigheid. Vanaf het moment dat een lidmaatschap voor Turkije van de EU in het verschiet lag, werd het land aan het lijntje gehouden. Turkije moest eerst voldoen aan de Kopenhagen-criteria voordat er over toetreding kon worden onderhandeld. Dat zijn terechte eisen, maar je bereikt dat niet door de deur keer op keer dicht te gooien. Natuurlijk is de Turkse regering in eerste instantie een zaak van de Turkse bevolking, maar het is zeer waarschijnlijk dat een meer coöperatieve houding van de kant van Europa de politieke ontwikkelingen in het land in een andere richting hadden kunnen sturen.

Laten we met Oekraïne niet dezelfde stomme fouten maken. In plaats van het land hooghartig en elitair af te wijzen, moeten we een intensievere samenwerking juist bevorderen. Vrienden en bondgenoten kun je en moet je op hun fouten wijzen. Als Oekraïne nu zou worden afgewezen, geef je het antidemocratische nationalisme de wind in de zeilen. We kunnen ertoe bijdragen dat dat niet gebeurt door op 6 april niet naar de stembus te gaan.

Thijl Sunier is als hoogleraar Islam in Europese Samenlevingen verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de Vrije Universiteit.

3 Comments

  1. acidfwd acidfwd

    De SP is nogal nationaal georiënteerd. Ik denk niet dat je kan zeggen dat ze zich voor een karretje laten spannen.

  2. Fred van Oosten Fred van Oosten

    Deze mening kan ik inruilen voor die van bijvoorbeeld kolonel Hans van Baalen (VVD). De NAVO maakt uit wat er gebeurt in Europa en aan de grenzen, niet de E.U. of de politici. De kiezer staat geheel buiten spel. Die nieuwe kernwapens komen er toch wel, ook zonder vijand.

    Nee, dan de inzending van Ina Keuper. Hoewel ik net zo ver afsta van het Feminisme als van Satudarah, vond ik haar stuk over de Vrouwendag bij nader inzien veel interessanter en leerzamer. Als je voor moeilijke taken staat, is het belangrijk om je regelmatig op te laden, te motiveren, teneinde met frisse energie je werk goed te doen. Dat ken ik uit eigen ervaring ook.

  3. Fred van Oosten Fred van Oosten

    Een groep van vijf EU-landen, waaronder Nederland, heeft zich tijdens de onderhandelingen over het associatieverdrag met Oekraïne verzet tegen een EU-lidmaatschap voor dat land.

    “Er was steeds dezelfde discussie”, zegt de Franse topdiplomaat Pierre Vermont vrijdag in een interview met de Volkskrant.

    “Een groep landen, waartoe de Baltische staten, Polen, Groot-Brittannië en Zweden behoren, wilde in de eindtekst steevast een notie opnemen over vooruitzicht op lidmaatschap”, aldus Vermont.

    “Maar een tweede groep landen bestaande uit Frankrijk, Duitsland, Nederland, België en Oostenrijk, verzette zich ertegen. Die groep weigerde zich vast te leggen op enige belofte voor de toekomst.”

    Op woensdag 6 april stemt Nederland in een referendum over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne.

Leave a Reply to acidfwd Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *