Skip to content

‘Policing Tradition’

Door Markus Balkenhol

Op 12 november hield Sinterklaas zijn jaarlijkse intocht, deze keer in Dordrecht. Net als andere jaren was het weer een drukbezocht evenement. Ook de kritiek op Zwarte Piet, inmiddels eveneens traditie, ontbrak dit jaar niet. En zoals gewoonlijk werd daar met geweld (symbolisch en fysiek) op gereageerd. Dit jaar heeft het geweld echter een nieuwe kwaliteit. Het werd niet meer, tegen de wet in, door burgers uitgeoefend, maar door de politie, als uitvoerend orgaan van de staat.

Wat is er precies gebeurd in Dordrecht? Twee kunstenaars die al sinds juni bezig zijn met het dialoog-kunstproject ‘Zwarte Piet is Racisme’ stonden bij het eindstation van de intocht. Twee onderzoekers, een Deense antropologe en een studente journalistiek, waren ook aanwezig voor veldonderzoek. De kunstenaars hadden een opgerold spandoek bij zich en droegen T-shirts met daarop de stelling ‘Zwarte Piet is Racisme’. Een agente had hen het uitrollen van het spandoek verboden, maar daaraan toegevoegd: ‘Als er iets anders op het spandoek zou staan zou het wel mogen. … De gemeente heeft veel geld, tijd en energie besteed om het feest hier naartoe te halen en zij wensen geen inhoudelijke kritiek.’ Van de agente mochten de kunstenaars dus wel op het plein staan, mits het spandoek niet zou worden uitgerold.

De kunstenaars stonden ongeveer tien minuten op het plein, zonder iets te zeggen. Op een gegeven moment nam een stel een foto van hen, en maakten het ‘thumbs up’ teken. Dertig seconden later was een aantal agenten ter plaatse. Zij gaven aan dat de jonge mannen waren aangehouden. Eén van hen vroeg om de reden voor hun aanhouding. Seconden later lagen beiden op de grond en werden ze tientallen meters over de grond een steegje in gesleurd. Een film op YouTube toont hoe een van de kunstenaars daar minutenlang door drie op hem knielende agenten tegen de grond werd gedrukt. Toen omstanders dit bij de agenten probeerden aan te kaarten, was hun reactie: ‘Wegwezen’ en ‘Dan ga jij straks d’r achteraan’. De gearresteerden werden geboeid en afgevoerd, en kwamen om half acht ‘s avonds, zes en een half uur later, weer vrij. Ze hielden er blauwe plekken, schrammen en brandende ogen van de pepperspray aan over.

Discussies rondom Zwarte Piet zijn nu reeds tientallen jaren gaande. Doordat de kritiek op Zwarte Piet tot agressieve reacties leidt, lijkt het echter steeds minder op een discussie: het wordt een zaak van burgerwachten die het domein van de Nederlandse Traditie bewaken. Twee kunstenaressen bijvoorbeeld, die een aantal jaren geleden een kritische performance over Zwarte Piet probeerden te organiseren, werden zelfs met de dood bedreigd. Zwarte Piet is ‘ons’ erfgoed, daar blijf je van af, is het onderliggende sentiment.

Tradities zijn, dat weten antropologen, een serieuze zaak; mensen zijn bereid tot geweld om te beschermen wat zij als bedreigd ervaren – ook in Nederland. Met name op het internet, waar de drempels voor fatsoen nóg lager zijn, horen bedreigingen tot de orde van de dag.

Dat dit soort bedreigingen nu echter binnen het geweldsmonopolie van de staat valt, luidt een nieuwe fase in. Geweld tegen kritiek staat niet langer buiten de wet, maar wordt door de staat gesanctioneerd en krijgt brede steun. De reacties op de gebeurtenissen in Dordrecht spreken boekdelen. ‘Lang leve de politie!’ roept men bijvoorbeeld in de reacties op ad.nl, en sommigen wensen zelfs dat de politie nog harder was opgetreden. Zelfs als men de verlaagde drempel van fatsoen op het internet meerekent, blijft er een breed gedragen toestemming voor het inzetten van de politie voor de bescherming van Zwarte Piet. Het gaat al lang niet meer om het handhaven van de orde, als die al bedreigd werd door twee jongens in een T-shirt. Het gaat hier om het onder politiebewaking stellen van ‘traditie’: policing tradition.

Wat houdt dat in voor een samenleving als de Nederlandse? Volgens velen betekent het een afkeer van fundamentele overtuigingen waarop de Nederlandse democratie stoelt. Gelijkwaardigheid, respect, openheid, vrijheid van meningsuiting, en het omarmen van de dialoog. Het betekent ook dat de politie de onwettige praktijken van de burgerwachten in ieder geval voor een deel heeft omarmd. Traditie, zo leek het in ieder geval afgelopen zaterdag, wordt steeds minder iets waarover consensus bereikt moet worden door een democratisch gesprek (het Nederlandse poldermodel), maar iets waarover consensus wordt afgedwongen door geweld.

De kunstenaars benadrukken daarentegen juist dat zij de dialoog willen aangaan met voorstanders van het Sinterklaasfeest in de huidige vorm. Er gaat geen dreiging van hen uit (ik meen dat te kunnen beoordelen omdat ik Quinsy Gario en Kno’ledge Cesare voor mijn promotieonderzoek geïnterviewd heb). In tegendeel: Kno’ledge Cesare geeft op de radio aan dat hij dit feest graag met zijn kinderen zou willen vieren, en hij betreurt dat dit in de huidige vorm niet kan.

Het gaat dus niet om het afschaffen van een traditie, en nog minder om het verpesten van een feest dat voor kinderen wordt georganiseerd. Het gaat eenvoudig om het besef dat tradities voortdurend veranderen om zo in het heden te blijven passen. Dat dit ook met het Sinterklaasfeest gebeurt is duidelijk. Het blijkt al uit het feit dat Sinterklaas de kinderen niet meer straft, zoals dat kort geleden nog wél het geval was. Het feest zal dus ook in de toekomst veranderen – dat is een feit. Hoe men daarop wil reageren is een keuze, geen dwang. Is het werkelijk zo moeilijk om tégen geweld en vóór dialoog te kiezen?

Markus Balkenhol is PhD student aan de Vrije Universiteit en bij het Meertens Instituut. Hij doet onderzoek naar cultureel erfgoed, in het bijzonder naar het cultureel geheugen van de slavernij in Nederland. Eerder schreef hij op standplaatswereld over de serie “De Slavernij”, Een tuintje in mijn hart en de herdenking van de slavernij en het fileprobleem.

15 Comments

  1. Richard Richard

    Waarom spreken van kunstenaars die een demonstratie houden? Het was een demonstrant, zijn beroep doet er niet toe.

    De ruwe beelden doen je inderdaad afvragen of het ingrijpen van de politie slim of correct was, zeker in de combinatie met de vermeende dialogen ervoor.

    Echter, wat mij betreft is het simpel; wil je demonstreren heb je een vergunning nodig. Wil je tijdens de intocht van Sinterklaas demonstreren tegen iets waar zoveel mensen op dat moment van houden, en waarvan een groot deel in Sinterklaas gelooft, verdien je geen sympathie. En geen vergunning om te demonstreren. Als je je vervolgens verzet tegen je aanhouding, verlies je je recht van spreken.

    Dat het je bedoeling is een dialoog aan te gaan, is nobel, maar doet er is deze case niet toe. Het was een domme keuze deze manier van ‘dialoog’ te zoeken.

  2. Orlando Orlando

    Grotendeels eens met Richard.
    Slechte manier om mensen vredig aan te sporen tot discussie met juist onnodig provocatieve tekst. Sta je dan in je recht? Zeker! Maar zo’n reactie van de politie zou de demonstranten niet moeten verbazen, hoe afschuwelijk het ook is.

  3. Melvin Melvin

    “Wil je tijdens de intocht van Sinterklaas demonstreren tegen iets waar zoveel mensen op dat moment van houden, en waarvan een groot deel in Sinterklaas gelooft, verdien je geen sympathie. En geen vergunning om te demonstreren. Als je je vervolgens verzet tegen je aanhouding, verlies je je recht van spreken.”

    Wat een vrijheid in dit land.

  4. Willemijn Willemijn

    ‘Slechte manier om mensen vredig aan te sporen tot discussie met juist onnodig provocatieve tekst. Sta je dan in je recht? Zeker! Maar zo’n reactie van de politie zou de demonstranten niet moeten verbazen, hoe afschuwelijk het ook is.’

    Heb je het stuk wel gelezen? Sinds wanneer is het bovenstaande optreden van de politie gerechtvaardigd als er slechts twee jongens met een t-shirt passief hun recht op vrijheidsmeningsuiting uitoefenen? Mag ik dan voortaan ook de politie erbij roepen bij iedereen wiens opdruk op hun kledij mij niet aanstaat? En vind je de tekst ‘Zwarte Piet is racisme’ werkelijk provocerend? Heb je je uberhaupt wel verdiept in het ontstaan van Zwarte Piet als knecht in Nederland? Heb je ook weleens gekeken naar de Minstrel shows in de Verenigde Staten uit de vorige eeuw? Ik hoop toch niet dat je echt denkt dat Zwarte Piet zwart van roet is en dat je dit je kinderen – als je die hebt – voorliegt. Dan staat er straks nog een generatie blanke Nederlanders op met een slecht historisch bewustzijn en dat in koor roept: ‘racisme, daar zijn wíj allang overheen, dat gezeur moet maar eens afgelopen zijn!’

    En voor demonstreren heb je geen vergunning nodig, dat hoef je alleen maar aan te melden bij de gemeente, zodat zij eventueel maatregelen kunnen nemen om de demonstratie vredig te laten verlopen. En aangezien deze twee jongens slechts hun recht op vrijheid van meningsuiting demonstreerden, staan zij volledig in hun recht en is het optreden van de politie in deze onacceptabel!

  5. Richard schrijft:
    “Echter, wat mij betreft is het simpel; wil je demonstreren heb je een vergunning nodig. Wil je tijdens de intocht van Sinterklaas demonstreren tegen iets waar zoveel mensen op dat moment van houden, en waarvan een groot deel in Sinterklaas gelooft, verdien je geen sympathie. En geen vergunning om te demonstreren. Als je je vervolgens verzet tegen je aanhouding, verlies je je recht van spreken.”

    Zo, wat een berg onzin staat hier. Dat wordt nog een klus om dat allemaal te debunken. Daar gaan we:

    Je hebt geen vergunning nodig voor een demonstratie in Nederland. Gelukkig maar. Het zou wat zijn zeg, dat je alleen mag demonstreren als de macht het er mee eens is. Het enige dat nodig is, is dat je je demonstratie aankondigt bij de burgemeester. Dat is zodat hij zich kan voorbereiden ivm ondermeer de openbare orde. Natuurlijk kan hij dan ook de demo verbieden. Maar dat is wel wat anders dan een vergunning niet afgeven. Bij het aanvragen van een vergunning ligt de bewijslast bij de demonstratie. Bij het verbieden, moet juist de burgemeester hard maken dat de demonstratie echt niet kan plaatsvinden, en de argumenten mogen niets te maken hebben met de inhoud van de demonstratie.

    Dan het idee dat je geen sympathie verdient als je demonstreert tegen iets waar veel mensen van houden. Als je dat zegt, zeg je eigenlijk dat je nooit sympathie verdient als je demonstreert. Want wie gaat er nou demonstreren voor een zaak waar iedereen het al over eens is? Demonstreren doe je omdat je mensen op andere gedachten wil brengen. Dus als je demonstreert, zoek je die mensen op. En demonstratie is een recht dat in onze grondwet verankerd is. Het is prima als je het daar niet mee eens bent, maar erg democratisch is het niet.

    Tot slot: het idee dat de twee jongens zich verzetten tegen hun arrestatie. Gewoon niet waar. De politieagent zei: u bent gearresteerd. De jongens vroegen, heel rustig, om uitleg. En toen werden ze in elkaar gemept, waarbij de een riep “Ik heb niets gedaan!” en de andere “Nederland kan beter!”. Natuurlijk staat het je vrij om “om uitleg vragen” te kwalificeren als “verzet tegen de politie”, maar dan moet ik wederom concluderen: erg democratisch is dat niet.

    Ga maar na: in jouw wereldbeeld mogen mensen alleen demonstreren voor zaken waar de meerderheid en de staat achter staan, moeten ze vooraf een vergunning aanvragen voor de demonstratie, en geldt een kritische vraag als verzet tegen de politie. Ik ken wel landen waarin dat wereldbeeld wet is. Syrië bijvoorbeeld. En je ziet waar dat toe leidt.

  6. marloes marloes

    Wat dit onderwerp voor antropologen zo interessant maakt is dat de dialoog zo emotioneel is: veel Nederlanders zetten meteen de hakken in het zand wanneer iemand zich negatief uitlaat over het uiterlijk van zwarte piet. Een dialoog over Piet bij een kop warme chocolademelk met pepernoten lijkt haast onmogelijk. Maar waarom ? Als mede nederlanders worden uitgemaakt voor zwarte piet op straat, en zich gekwetst voelen door het stereotype uiterlijk lijkt me dat genoeg redenen om daar naar te luisteren ipv meteen te verstarren. Veel sinterklaas liefhebbers willen niet echt op de materie ingaan. Het buitensporige geweld van de politie ligt in de lijn ligt van de afwijzende emotionele reacties van veel nederlanders op vreedzame kritiek. Zelfs een “linkse” club als de NPS zet Piet in het sinterklaasjournaal neer als iemand die grappig is maar ook niet bijster slim. Piet blijft ook daar een knecht met het uiterlijk van een koloniaal cliche die moet gehoorzamen aan de wijze sint. Ik ben verbaasd om op de Dam van Amsterdam een swingende pietenband onverstoorbaar te horen zingen: ook al ben ik zwart als roet, ik meen het toch goed. Een oud liedje een nieuw ritme geven maar de tekst antiek laten. En niemand die daar vreemd vanop kijkt. Dat kan toch niet meer anno 2011?

  7. ricardo ricardo

    Het enige probleem met deze demonstratie was dat er te weinig demonstranten waren.

  8. Onzin. Wat was het doel van de demo? Dialoog. Werkte het? Ja. Mensen namen foto’s, wierpen afkeurende blikken toe, of staken juist hun duim omhoog. Ongetwijfeld waren de jongens aan de praat geraakt met mensen. En als ze dat net zo redelijk, weloverwogen, erudiet en genuanceerd hadden kunnen doen als later bij Nieuwsuur, dan hadden dat mooie, zinvolle gesprekken kunnen worden.

    Helaas stak de politie daar dus een wapenstok voor.

    Het kan niet zo zijn dat het resultaat van de anti-kernwapendemonstratie of de anti-golfoorlogdemonstratie is dat demonstratie alleen nog maar werkt als het massaal is.

  9. shaft_nl shaft_nl

    Zolang mensen zich niet willen inleven in anderen zal dit alleen maar erger worden. Mijn zoontje van 5 kwam huilend thuis omdat zijn leeftijdsgenootjes hem hebben uitgemaakt voor Zwarte piet. Ja, dat klopt mijn zoontje is zo zwart als roet ja en daar ben ik trots op. Mijn zoontje ervaart dat nu anders. Wanneer je uitgelachen wordt door een menigte voel je dat gewoon. Dit heeft een wond achtergelaten bij mijn zoontje. Hij is nu 5 jaar oud.! Straks is hij ouder en heeft nog steeds een wond.

  10. maja maja

    great food for thought. thanks markus!

  11. ‘Een gouden koets, een t-shirt met een statement, een nationaal feest, een geschiedenis van slavernij en personen met een permanente aanwezigheid van het donkere huidpigment melanine’.

    Al deze zaken hebben Nederland de laatste paar maanden heftig doen discussiëren, over een onderwerp dat erg gevoelig ligt in de samenleving. Om de zaken goed te kunnen beoordelen en niet te verdrinken in de stroom van vooroordelen en ongecontroleerde meningen, zullen we eerst moeten kijken naar wat eigenlijk het ‘probleem’ is waar we het met zijn allen over hebben. Ik wil graag twee belangrijke punten bespreken die klaarblijkelijk betrekking hebben op deze discussie, het ‘probleem’ van het gebruik van Zwarte Piet en protest dat de twee mannen hielden. Ik zal beginnen met het eerstgenoemde punt.

    Het Sinterklaasfeest dat jaarlijks op vijf december wordt gevierd heeft veel ophef veroorzaakt, omdat het gebruik van de ‘Zwarte Piet’ racistisch zou zijn. Hoewel het geen bestaand woord is, is ‘auto-racisme’ waar we voor moeten oppassen bij de Zwarte Piet. Natuurlijk is de slavenhandel en het daaruit voortgevloeide racisme, een minne vorm van behandeling, maar evenmin moeten woorden of statements die worden geuit over negroïde mensen, automatisch worden bestempeld als racisme.
    Veel mensen halen het feest en de rol van Zwarte Piet uit de hedendaagse context. Niet langer heeft Zwarte Piet nog een ‘boeman-karakter’ en is hij een dienaar van Sinterklaas, hij is eerder een mensenvriend die de Goedheiligman helpt de kinderen te belonen voor hun goede gedrag.
    Er wordt in de liedjes ook niet voor niets gezongen:

    ”Ook al ben ik zwart als roet, k’meen het wel goed”?

    Wie zich gaat verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van Zwarte Piet, vindt een verscheidenheid aan ideeën en theorieën. Volgens het Meertens Instituut (een Nederlands instituut voor documentatie en onderzoek naar de Nederlandse taal en cultuur) was Zwarte Piet oorspronkelijk niet zwart, maar blank en was zijn naam Jan de Knecht.
    In Duitsland heeft Sinterklaas ook maar één knecht, met de naam Knecht Ruprecht en is van oorsprong blank. Een andere bekende theorie is dat Sinterklaas een heilige uit Myra (Turkije) was.
    Toen Sint op een dag over een slavenmarkt kwam, zag hij een Ethiopische jongen met de naam Piter (de naam is waarschijnlijk afgeleid van Petrus). Omdat de jongen medelijden bij de Sint opwekte, kocht hij hem vrij en de jongen was hem hiervoor zo dankbaar dat hij de rest van zijn leven bij de man bleef om hem te helpen.

    Zo blijkt dus dat bij nader onderzoek, Zwarte Piet niet al eeuwen de ‘slaaf’ van Sinterklaas is, maar eerder een persoon die (ironisch gezien) letterlijk en figuurlijk gekleurd is is door verschillende maatschappelijke en culturele invloeden.

    Het tweede dat ik graag aan de orde wil stellen is het protest dat de twee mannen Kno’Ledge Cesare en Quinsy Gario hielden. Natuurlijk hebben deze twee mannen het recht om een protest te houden, tegen iets waar ze het niet mee eens zijn. Ook wanneer er moeite is gedaan om het Sinterklaasfeest naar een stad te krijgen, hebben ze het recht om te protesteren. Protest moet echter niet het plezier van de meerderheid compleet bederven, want hoe hard het misschien ook klinkt, in een democratie moet de meerderheid van de bevolking gelijk hebben.
    Gelukkig hoeft het tevreden stellen van de meerderheid van de bevolking niet te betekenen dat de minderheden van de maatschappij (absoluut) niet gelukkig is. Aanpassing van je gedrag en normen en waarden is soms noodzakelijk voor het behoud van de rust.
    Iedereen zal af en toe even moet slikken, de andere kant op moeten kijken of gewoonweg even mee moeten doen met waar zij het misschien niet mee eens zijn.

    Ik hoop dat mijn reactie de rust in de discussie een beetje doet terugkeren, maar ik weerhoud natuurlijk niemand om een reactie te plaatsen. Graag zie ik andere reacties op deze blog en mijn reactie.

    Bedankt voor het lezen!

    Stijn van der Woude

  12. […] cultureel erfgoed, in het bijzonder naar het cultureel geheugen van de slavernij in Nederland. In zijn artikel geeft hij aan dat het optreden van de politie in Dordrecht niets van doen heeft met het handhaven […]

Your email address will not be published. Required fields are marked *