Skip to content

Reflectie op de Nederlandse verkiezingen: Links snurkt en navelstaart – net als antropologen

Door Wiebe de Jong

Een aardverschuiving in de Nederlandse politiek, radicaal-rechts krijgt voet aan de grond in de polder, Nederland neemt een ruk naar rechts. Dit zijn enkele van de headlines in buitenlandse kranten na de Nederlandse verkiezingen.

Daags na de verkiezingsuitslag zien we veel commentaren in de Nederlandse dagbladen. De Telegraaf viert de overwinning van rechts, maar nog meer het verdriet van links.

Telegraaf-columnist Rob Hoogland op 24 november:

Frenske, Roboflop, BNNVara, KOZP, de Palestina-bewegingen, het onderwijs, Extinction Rebellion, het OLVG-ziekenhuis zelfs, Antifa met z’n dreigementen, al die hevig ontdane demonstranten in Amsterdam en Utrecht („Je bent niet alleen”: boehoehoe), die gemeentes zelf met hun tranentrekkende oproepen om elkaars handen vast te houden, noem maar op: de hele santenkraam vroeg er met zijn overspannen geschreeuw en gegil om van de Geul tot de Noordzee met spotternijen te worden bestookt.

De ‘kwaliteitskranten’ proberen te duiden wat dit voor gevolgen gaat hebben voor Nederland en Europa. Columnist Stevo Akkerman van Trouw schrijft een dag na de uitslag dat weliswaar 23,57 procent voor Wilders heeft gestemd, maar dat de PVV niet het volk is:

Als de rechtsstaat je lief is, en met name de gelijke rechten voor alle burgers, ongeacht afkomst of religie, kun je je niet laten lenen voor het legitimeren van het dna van de PVV.

Volkskrant-columnist Asha ten Broeke hekelt het idee dat Geert Wilders milder is geworden:

Dit is de man die Nederlandse moslims hun nationaliteit wilde afpakken en het land wilde uitzetten wanneer ze de wet overtraden, problemen veroorzaakten of bijvoorbeeld hun kind uithuwelijkten. En niet alleen hen, ook hun verwanten: ‘Wegsturen! (…) Dit is de man die mannelijke vluchtelingen wilde opsluiten in azc’s. Niet omdat ze iets verkeerd hadden gedaan, maar omdat Wilders hen niet meer echt als mensen zag. ‘Testosteronbommen’ waren het, die voor een ‘seksuele jihad’ en een ‘verkrachtingsepidemie’ zouden zorgen.

Begrijpelijke, emotionele reacties daags na de verkiezingsuitslag.

Maar opvallend weinig dagbladen gaan in op het falen van de traditionele partijen. Een uitzondering is Floor Rusman van NRC. Ze neemt het linkse partijen kwalijk dat ze niet het eerlijke verhaal vertellen, want de energietransitie, de stikstofcrisis en klimaatmaatregelen gaan gewoon pijn doen, vooral voor degenen met een kleine portemonnee.
Rusman:

Wat links niet goed doet, is dat het niet erkent dat deze opdracht moeite kost, zeker voor de traditionele achterban. Het is niet leuk om langer op een wachtlijst te staan omdat statushouders voorrang krijgen bij een sociale huurwoning. Links draait hier omheen. Het zegt dat maar een klein percentage van de sociale huurwoningen naar statushouders gaat, of dat het rechtse woningmarktbeleid de schuld draagt. Maar feit blijft dat de komst van vluchtelingen de lange wachttijd nog langer maakt. Het heeft geen zin dit te ontkennen, net zoals het geen zin heeft te ontkennen dat relatief veel asielzoekers in een uitkering belanden, dat veiligelanders voor overlast zorgen, dat cultuurverschillen kunnen leiden tot frictie.

Het Algemeen Dagblad geeft vier dagen na de verkiezingsuitslag – de rook is dan enigszins opgetrokken – het woord aan Jan Rotmans, hoogleraar duurzame transitie aan de Erasmus Universiteit:

De campagne ging over woke en over asielzoekers, maar dat is allemaal ruis. Wat is ons plan voor de toekomst? Ik heb het van niemand gehoord.

De Rotterdamse hoogleraar vindt – net als NRC-columnist Rusman – dat politici moeten vertellen dat het allemaal nog veel moeilijker gaat worden. Rotmans vertelt dat op zijn wekelijkse tripje naar zijn amateurvoetbalclub hij hoort over mensen die het moeilijk hebben een huis te vinden of hun eigen risico niet kunnen betalen. Hij maakt zich zorgen over de haatdragende uitspraken van Wilders, maar kan het miljoenen Nederlanders niet kwalijk nemen dat ze zich in de steek gelaten voelen. Geef meer perspectief is zijn devies.

Hij vervolgt: ‘maak geen windmolenpark op de Noordzee, maar rijd met een busje door de straat om huizen te isoleren. Daar maak je zowel de PVV-stemmer als de Extinction Rebellion-demonstrant blij van.’

De voetbalclub

Als antropoloog blijf ik vooral hangen bij Rotmans’ anekdote over de voetbalclub. Het staat symbool voor een plek waar alle rangen en standen samenkomen. Een locatie waar hard wordt geschreeuwd – soms ongenuanceerd – maar waar de ‘neuzen tijdens de wedstrijd dezelfde kant op staan’. En anders plooien de meningen wel in elkaar tijdens de derde helft.

Ergens is er wel een vergelijking te treffen tussen de linkse partijen en antropologen. We zijn best wel navelstaarders, meer dan goed voor ons is. We komen op voor de zwakkere Ander, het liefst voor degene die veel van ons verschilt; want interessant.

Exemplarisch vind ik elk jaar weer de keuze van onze studenten voor het onderwerp van hun bachelorscriptie. Veel lhbti+, veel racisme, de kraakbeweging, duurzaamheidsprotesten. Heel belangrijke onderwerpen, begrijp me niet verkeerd, maar weinig dingen waar we het niet per definitie al mee eens zijn. Weinig reflexief vermogen ook. Ik heb vorig jaar niemand gezien die zich met de boerenprotesten heeft bezig gehouden. Of met energiearmoede. In ieder geval weinig onderwerpen die de rechtse kiezer bezighouden.

Een uitzondering vormde de themagroep van Ellen Bal over het gevoel van veiligheid in de Jan Maijenbuurt. En Peter Versteeg startte twee jaar geleden een themagroep over alternatieve interpretaties over corona.

Is het niet tijd dat we als antropologen de rechtsgeoriënteerde kiezer meer serieus gaan nemen? Radicaal-rechts is geen exclusief Nederlands fenomeen. Van Vlaanderen tot Hongarije en van Spanje tot Scandinavië kloppen populisten aan de deur. Wilders en Órban mogen dan xenofoob zijn, maar lang niet alle 2,5 miljoen PVV-stemmers zijn dat. In ieder geval, dat geloof ik niet.

Ik pleit voor een nieuwe antropologische agenda. Iets minder veldwerk op het asfalt van de A12 en in kraakpanden. Maar vaker naar het truckerscafé. Bij de Vereniging voor Plattelandsvrouwen. De visafslag. In de personeelskamer van het verzorgingstehuis. Wat mij betreft de zuipkeet. Om te horen, zien en proeven wat er speelt. Wat minder praten met mensen met wie je sympathiseert of die je bewondert, maar meer met mensen waarbij je een allergie voelt opkomen. Daar valt wat te leren.

Bijvoorbeeld dat niemand de natuur naar de filistijnen wil helpen, dat grootouders ook willen dat hun kleinkinderen in een veilig klimaat leven. Mensen hebben meervoudige identiteiten, ook de PVV-stemmer.

Ooit nodigde ik voor Radio 5 Klaas-Jelle Koffeman uit om over de coronarellen op Urk te spreken. Een man met handen als kolenschoppen die zijn baan als visser verruilde voor jongerenwerker. ’s Avonds trok hij door Urk om met jongeren, ouders, predikanten en boa’s het gesprek aan te gaan en de gemoederen te bedaren. Proberen begrip voor elkaar te krijgen. En oh ja…hij was vrijwilliger voor de PVV.

Vertel mensen als Klaas-Jelle het eerlijke verhaal over klimaat, stikstof en overbevissing. Er moet verandering komen, maar biedt ook perspectief. Vertel het eerlijke verhaal. Het gaat pijn doen. Net zoals het nu al pijn doet voor vissers aan het Victoriameer.

Wiebe de Jong is docent antropologie en journalist

4 Comments

  1. Freek Colombijn Freek Colombijn

    Hoi Wiebe,
    Dit is het beste stuk dat ik tot nu toe over de verkiezingen heb gelezen. En belangrijker: een opdracht aan antropologen, en in de eerste plaats onze VU afdeling, om er werk van te maken. Ik zal niet met onmiddellijke ingang mijn hele onderzoeksagenda omgooien, maar zal wel proberen studenten andere thema’s te laten kiezen. En misschien kies ik op termijn zelf ook nieuwe onderwerpen.
    Freek

  2. Ester Heiman Ester Heiman

    Jaa Wiebe, eens.. nam het me zelf ook voor na de uitslag, meer andere stemmen op te zoeken die net iets moeilijker te vinden zijn omdat ik nogmaals besefte in wat voor bubbel ik leef….
    Word wel enthousiast om deze boodschap ..nieuwe (eigenlijk heel oude…) missie 🙂 breder uit te dragen aan antropologen, binnen én buiten de universiteit!

  3. Alicia Hofstetter Alicia Hofstetter

    Ik ben nog steeds aan het bijkomen van de verkiezingsuitslag dus vond het erg interessant om dit stuk te lezen. Het is zeker waar dat we meer buiten onze bubbel kunnen- en moeten kijken. Alleen door te onderzoeken wat er aan alle kanten gebeurt kunnen we met oplossingen komen. Mij lijkt het dan ook super interessant om in een compleet andere wereld te duiken, daar leert men ten slotte het meeste van.
    Voor mij is het wel altijd een overweging om te bedenken op welke plekken ik veilig ben. Als niet-witte vrouw voel ik mij veilig in mijn bubbel, in de randstad, in linkse kringen. Eerlijk is eerlijk, als ik alleen al denk aan veldwerk in een truckerscafé of op Urk begin ik al nerveus te worden. Deels uiteraard gebaseerd op mijn vooroordelen, maar deels ook uit angst; het zekere voor het onzekere nemen.
    Uiteindelijk zijn we allemaal mensen en moeten we een manier vinden om dichter bij elkaar te komen. Dit lukt niet als we in onze eigen bubbel blijven en geen “risico’s” durven nemen. Ik zie het in ieder geval als een uitdaging om te bedenken hoe ik dit vanuit mijn positionaliteit kan vormgeven.

    • Wiebe de Jong Wiebe de Jong

      Beste Alicia,

      Dank voor jouw reactie waarop ik – al tweemaal eerder in de collegezaal beloofd – op zou reageren. Bij dezen dan.

      De overweging die jij beschrijft herken ik van mijn eigen veldwerk in Zuid-Afrika. ‘Ben ik hier wel veilig? Is dit wel handig?’ En dan alle mensen om je heen op de plaats waar je verblijft (in een witte buitenwijk) die je waarschuwen om toch vooral niet door de binnenstad van Durban af te reizen (zwarte en Indiase gemeenschap).

      Het antwoord van mijn begeleider destijds – Jean Kommers van de vakgroep antropologie van de Radboud Universiteit Nijmegen – was: ‘heb een gezond wantrouwen, vertrouw op je intuïtie’. Om te vervolgen met: ‘ik ken iemand die zijn nek heeft gebroken toen hij van een stoeprand afviel. Het ongeluk zit in een klein hoekje’.

      Kortom, geen onnodige risico’s nemen (dat deed ik wel in Zuid-Afrika, maar daarover later eens meer), maar ook niet te bang zijn. Ik zou zeggen: op naar Urk om te horen waarom ze op die gekke Geert hebben gestemd!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *