Sporten
Door Rowan Hordijk Internationale leiders als Nelson Mandela en Kofi Annan bepleiten al jaren dat sport kan dienen als een gereedschap voor het ontwikkelen van samenlevingen en individuen. Volgens de Nationale Commissie voor Internationale Samenwerking en Duurzame Ontwikkeling is sport zelfs ‘essentieel voor de ontwikkeling van kinderen’ genoemd (2005:1), maar is dit terecht?
Bepakt en wel en met deze leidende vraag in het achterhoofd, stapte ik dit jaar, begin februari, het vliegtuig uit in Guatemala City, om vervolgens af te reizen naar mijn veldwerklocatie in ruraal Salcajá, departement Quetzaltenango. Samen met mijn onderzoekspartner verbleven wij drie maanden in Guatemala. Wij combineerden het dagelijks sportles geven aan bijna 300 werkende- , wees- , en uit huis geplaatste kinderen, met het verrichten van antropologisch bacheloronderzoek. De kinderen van studie participeren binnen NGO MatiGol, die zich volledig toelegt op het geven van sportlessen aan achtergestelde jongens en meisjes van Salcajá.
De persoonlijke ontwikkeling van de kinderen in deze stad, wordt veelal verwaarloosd door de context van armoede waarin zij leven. Zij zijn afkomstig van twee plaatselijke basisscholen, echter zijn de lesuren vaak gelimiteerd en veel van hen zijn hiernaast nog werkzaam. Zij werken onder andere in de mijnbouw, visserij, straatverkoop of textiel, om bij te dragen aan het gezinsinkomen. MatiGol, geleidt door de Nederlandse directrice Josan Barneveld en Guatemalteek Fernando Bautista, is opgericht vanuit de fundamentele overtuiging dat zij iets positiefs in de levens van deze kinderen kunnen betekenen. Het bijbrengen van levenslessen en ‘een goede manier van leven’ zijn de speerpunten van dit project. De jongens en meisjes tussen de zeven en zestien jaar ontvangen een dagdeel in de week sportles. Dit is een moment waarin zij volledig in het middelpunt staan en op een gezonde manier weer even kind kunnen zijn.
Het onderzoek
Binnen dit onderzoek hebben wij zes ontwikkelingsaspecten geformuleerd, die met name de sociale vaardigheden van de individuele ontwikkeling van deze jongens en meisjes in kaart brengen.
Aan de hand van participerende observatie, informele gesprekken, het laten bij houden van dagboeken door de ouderen en door tekeningen te analyseren van de aller jongste, hebben wij dit onderzoek uitgevoerd. Mijn onderzoekspartner gaf les en verrichte onderzoek onder de jongens, de meisjesgroepen vielen daarentegen onder mijn studiegebied, samen vormde het één onderzoek.
Gedurende de lessen, maar vooral daarbuiten op straat, binnen de klaslokalen en thuis hebben wij de ervaringen en verhalen van deze kinderen opgetekend. Vertrouwen met hen, hun familie en hun docenten werd snel gerealiseerd, doordat wij voor iedereen zichtbaar als de ‘sportleraren’ bekend stonden. Dit voordeel leidde tot een snelle start van dit ‘leeronderzoek’.
Gender opvattingen doorbreken
Op nog geen 100 meter afstand vonden onze onderzoeksgroepen plaats. De ruimte tussen de sportvelden was echter wel genoeg om gescheiden teamsporten te kunnen beoefenen en bovendien een andere wereld te betreden. In het straatbeeld van Guatemala ondervonden we dat sport leeft, met name onder de mannen en jongens, maar vrouwen en meisjes in voetbalshirts op de tribunes van de plaatselijke clubs waren er ook. Echter het sporten zelf wordt zowel in de media als in de sportieve historie van Guatemala bijna volledig gedicteerd door mannen en is het beoefenen van de populaire sporten als voetbal en honkbal, een vooral mannen dominante aangelegenheid.
MatiGol is een sociale omgeving waarin teamsporten worden beoefend. Naast het leren van sociale vaardigheden als het tonen van respect en het met elkaar treden in een vriendschappelijke omgang, worden de jongens en meisjes gemotiveerd om deze culturele dominante houding te doorbreken. De jongens- en meisjes sportlesgroepen worden namelijk niet alleen aangemoedigd om binnen hun eigen groep te sporten, maar juist ook om met de andere groep samen te spelen. Iets wat niet vanzelfsprekend is voor de meesten. De heersende opvatting betreffende de dominantie van mannen ten aanzien van vrouwen in sport, is in lijn met een veel verspreidt gedachtegoed dat leeft in de samenleving van Guatemala en van toepassing is op ook andere thema’s.
Tijdens de beoefening van teamsporten kan deze heersende gender opvatting worden doorbroken, doordat het samenspel betekend en het sportieve als sociale regels omvat die kunnen bijdragen aan de ten toon spreiding van de kwaliteiten van de ander. Het omgekeerde is ook denkbaar, daarom is de leiding binnen een sportproject als deze essentieel en is MatiGol daarom zo wezenlijk anders dan wanneer de kinderen zelf op straat zouden spelen. Het aanwakkeren en belichten van met name de kwaliteiten van de meisjes werkt positief op hun zelfbeeld en het beeld van de jongens ten opzichte van de meisjes. Op deze manier wordt er gewerkt aan de harmonie binnen het project en wordt gelijkheid gestimuleerd.
Uitdaging
Projectleider Fernando ziet zijn sportproject graag als metafoor voor de buitenwereld. Een leefomgeving waarin jongens en meisjes, mannen en vrouwen gelijk zijn en waar de geleerde sociale vaardigheden binnen het project in combinatie met de basisschool, hen helpen een verbeterd toekomstperspectief te realiseren en de cyclus van armoede te doorbreken. Zichtbaar is dat de kinderen met plezier naar deze sportlessen gaan en bereid zijn te luisteren en te handelen naar deze sociale omgangsvormen. In zekere mate is bovenstaande dus realiseerbaar, maar zijn er wel twee belangrijke elementen die dit ideaal uitdagen.
Met name is de schoolse structuur van het project iets waar alle kinderen moeite mee hebben en vooral voor hen die de minste schoollesuren ontvangen en het meeste van hun tijd werken. Daarnaast is het project afhankelijk van slechts één vaste docent en is het moeilijk om op deze manier dit ideaal van gender gelijkheid na te streven, waar met enige regelmaat de meisjes nog steeds, soms letterlijk, van het veld worden gespeeld.
Toekomst voor MatiGol?
Inmiddels heeft deze NGO de ouders, begeleiders, docenten en de kinderen zelf van haar meerwaarde weten te overtuigen, immers in deze uren kan er geen geld worden verdiend. Daarnaast wordt het project regelmatig bijgestaan door vrijwilligers, maar is het nog erg afhankelijk van hun financiële bijdragen en helpende hand tijdens de sportlessen. Om zelfredzaamheid na te streven is Josan Barneveld vanuit Guatemala verwikkeld in de ASN Bank Wereldprijs in Nederland, waar de eventuele hoofdprijs van 10.000 euro naar de start van haar educatieve winkel gaat in Salcajá. Deze winkel moet geld genereren waardoor haar sportproject MatiGol niet alleen kan blijven bestaan, maar wellicht nog meer kinderen kan bereiken. In Nederland ben ik de vertegenwoordiger van dit project genaamd ‘Sport en Onderwijs in Guatemala’ en staan we samen momenteel in de halve finale van deze wedstrijd.
Link naar onze thesis: http://igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2013-0827-200733/UUindex.html
Literatuurverwijzing:
NCDO
2005 Het doel voor ogen: Resultaten VN Jaar Sport en Lichamelijke Opvoeding: Van Kempen Onderzoek en Advies, Amsterdam.
Ben trots op jullie!!!
Dank je Josan, het was en is ook een hele mooie ervaring!
[…] een gesprek met Joris, de ander negeert ons compleet. Ook passeren zijn Midden-Oosten- en mijn Guatemala ervaring nog de revue. Ik wens Joris succes en sluit me aan in de overvolle zaal. De lezing […]