Standplaats Bolivia: burgerrechten of gemeenschapsrechten

Op 7 maart van dit jaar werd in het indiaanse dorp Sankajahuira, aan de oevers van het Titicacameer, het huis van Victor Hugo Cárdenas gekraakt door de bewoners van het dorp. Cárdenas, zelf indiaan (Aymara), was van 1993 tot 1997 vice-president van Bolivia, en in die jaren een symbool voor de opkomst van de traditioneel gemarginaliseerde indiaanse bevolking van Bolivia. Maar de tijden zijn veranderd. Cárdenas werd nu door zijn dorpsgenoten beschuldigd van meerdere vergrijpen: hij zou zich onttrokken hebben aan de regels en verplichtingen van de dorpsgemeenschap (hij woont bijvoorbeeld meer in de stad La Paz dan in zijn thuisdorp), en op dorpsvergaderingen verstek hebben laten gaan.

Bovendien zou hij (hij is nog steeds een nationaal bekende politieke figuur) campagne hebben gevoerd tégen de nieuwe grondwet – die overigens in januari tijdens een referendum met ruim 60% van de stemmen werd aangenomen. De indiaanse bewoners van Sankajahuira en de omliggende streek zijn in overgrote meerderheid voorstanders van de nieuwe grondwet. De bezetting van zijn huis was de straf die de dorpsgemeenschap tegen hem had uitgevaardigd, wegens zijn overtredingen van de gemeenschapsregels en zijn ‘ontrouw jegens zijn volk’. 

Om deze gebeurtenis te begrijpen is die grondwet de crux. Het is een initiatief van de huidige president, Evo Morales. Hij is de eerste indiaanse president van Bolivia en probeert een groot aantal hervormingen in het land te realiseren. Op economisch gebied wil hij vooral een eind maken aan het neoliberale model, en Bolivia veel meer laten profiteren van de exploitatie van de natuurlijke rijkdommen, zoals mineralen en aardgas. Op politiek gebied wil hij de indiaanse bevolking veel meer invloed geven – onder meer door hen, binnen hun gemeenschappen, veel meer autonomie te geven. Zulke bepalingen zijn in de nieuwe grondwet opgenomen. De leuze daarbij is dekolonisatie; men wil zich ontdoen van allerlei ‘Westerse’ (institutionele, juridische) erfenissen die niet goed zouden passen bij de indiaanse levensstijl. Het houdt onder meer in dat ze (en daar waren de meeste bewoners van Sankajahuira blij mee) binnen hun gemeenschappen hun traditionele vormen van bestuur en rechtspraak mogen hanteren. Precies dáárvan werd Cárdenas nu het slachtoffer.

Zijn verdediging dat dit toch echt onrechtmatig was, werd tegengesproken door de inwoners van Sankajahuira: zij meenden dat de ‘gewone’, landelijke justitie hier niets over te zeggen had. Het was ‘gemeenschapsrechtspraak’. Maar Cárdenas bestreed dat. Hij voerde aan dat dit nu precies de reden was dat hij zich tegen de grondwet had verzet, en voegde daaraan toe dat (gelukkig voor hem) de nieuwe grondwet wel degelijk ook, nog steeds, gelijke rechten en garanties bood aan álle Bolivianen. Daaronder het recht op privébezit, en het recht op een fair proces. Beide waren volgens hem geschonden. Hij benadrukte daarbij dat hij, náást Aymara te zijn, óók gewoon Boliviaan was – en dus recht had op de ‘gewone’, nationale rechtsbescherming.

De ‘zaak-Cárdenas’ is nu in Bolivia het onderwerp van felle discussies. Wat gaat voor: het recht van de indiaanse bevolking om volgens hun eigen tradities en hun gewoonterecht te leven, of het individuele recht van Cárdenas op zijn huis?

Door Ton Salman, universitair hoofddocent bij de afdeling SCA (VU). Salman verblijft de helft van het jaar in Bolivia. Hij houdt zich onder andere bezig met sociale bewegingen en burgerschap. Zijn regionale specialisatie is Latijns Amerika.