Skip to content

Typisch Nederlands

Het Plein in Den Haag, Roel Wijnants, via Flickr, Creative Commons License

 Ina Keuper   ‘Typisch Nederlands’ was een ‘reality tv’-programma van VARA dat in september en oktober 2014 in vier delen werd uitgezonden op NPO 1. Ik had destijds de uitzendingen niet bekeken, maar heb dat alsnog gedaan naar aanleiding van een bericht op de website van de Antropologen Beroepsvereniging. Daar vond ik de aankondiging van SIETAR, de vereniging van professionals voor interculturele communicatie en diversiteit (Society for Intercultural Education, Training and Research) over een bijeenkomst over dit tv-programma en de invloed van de media op maandag 19 januari 2015 in Utrecht. Omdat ik sinds mijn recente pensionering tijd kan besteden aan allerlei leuke en interessante zaken besloot ik om de serie alsnog te bekijken en de bijeenkomst erover bij te wonen. Hieronder wil ik enkele bevindingen met jullie delen.

Ik heb al de vier afleveringen van de tv-serie bekeken via ‘Uitzending gemist’ van de publieke omroep en ervan genoten en geleerd. Diverse stukken eruit zijn bruikbaar in het onderwijs voor antropologen en voor een discussie over culturele diversiteit onder de stafleden en iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp. De programmamakers selecteerden acht inwoners van Den Haag op grond van hun verschillende culturele en maatschappelijke achtergronden om met elkaar diverse activiteiten te ondernemen. Ze werden eerst drie dagen samengebracht in een fraai vakantiehuis in Delfgauw, om samen te eten, een middag te zeilen op de Kagerplas en een kasteel te bezoeken. Daarna werden ze in duo’s verdeeld om een stukje van hun eigen dagelijkse leven te laten zien. Den Haag was geselecteerd omdat in die stad de PVV de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart 2014 had gewonnen en PVV leider Geert Wilders daar had opgeroepen tot ‘minder Marokkanen’ in Nederland.

In de eerste aflevering werd gemeld dat de deelnemers waren gekozen uit drie verschillende wijken van de stad, waar een ‘typisch Nederlands’ test was afgenomen. De test bevatte 34 multiple-choice vragen over de Nederlandse geschiedenis, culturele eigenaardigheden en alledaagse praktische zaken (zie http://typischnederlands.vara.nl/index.php?id=15000 ); wie 10 vragen fout beantwoordde was ‘gezakt’ voor de test. Bij alle vier groepen die deelnamen aan de test zakte de meerderheid. Ook bij de grotendeels witte deelnemers van de tennisclub in de Vogelenbuurt behaalde 57% een onvoldoende. Bij het Witte Koffiehuis in het Laakkwartier zakte 80% voor de test terwijl dit 74% was bij de deelnemers van een moskee in de Schilderswijk. Nieuwsgierig geworden heb ik zelf de test ook zelf gedaan en haalde tot mijn opluchting wel een voldoende. Maar vragen over de samenstelling van ‘koek en zopie’, de betekenis van ‘Gaypride’, waar je de huurtoeslag aanvraagt en van wie het Nederlandse voetbalteam had gewonnen in de finale van de EK 1988 had ik fout.

Tulpen, MorBCN op Flickr
Tulpen, MorBCN, via Flickr, Creative Commons License

Uit de getoonde filmopnames tijdens de activiteiten en discussies in het vakantiehuis en in de privésfeer en in de aparte opnames waarin de deelnemers commentaar gaven op de gebeurtenissen, bleek dat de selectie van de deelnemers op grond van hun uiteenlopende achtergronden inderdaad leidde tot vele botsingen en meningsverschillen over religie, racisme, discriminatie en ‘typisch Nederlands’. Er waren drie autochtone en vijf allochtone deelnemers, vier vrouwen en vier mannen. De autochtonen waren een man uit het Laakkwartier, een vrouw uit de Vogelbuurt en een homoseksuele man. Twee allochtonen hadden een Marokkaanse achtergrond, een man en een vrouw, beiden in Nederland geboren; daarnaast was er een man met een Turkse achtergrond, een vrouw van Surinaamse herkomst en een vrouw die vanuit Curaçao naar Den Haag was gekomen. De Marokkaans-Nederlandse man volgde de leefregels van de orthodoxe interpretaties van de islam zo strikt mogelijk en dat kwam uitgebreid aan de orde in de getoonde filmopnames. Ook de Marokkaans-Nederlandse vrouw en de Turks-Nederlandse man waren moslims, maar dat kwam niet vaak expliciet aan de orde in de discussies.

In de laatste uitzending, als de deelnemers reflecteren op het programma in een groepsdiscussie onder leiding van Jeroen Pauw, blijkt dat de deelnemers meer kennis en begrip hebben verworven over elkaars achtergronden, waarden en normen, maar dat zij ook allemaal wensen vast te houden aan hun eigen leefstijl en gebruiken. Jammer is dat er in deze discussie en ook in de voorgaande afleveringen niet vaker gesproken is over wat hen allen bindt als inwoners van Den Haag en als Nederlanders. Volgens de toelichting op de website was het de bedoeling van de programmamakers om dat uit te zoeken, wat de Nederlandse identiteit eigenlijk voor hen betekent. Wat zij als typisch Nederlands beschouwen. Vooroordelen zouden daarbij aan de kant moeten worden gezet. Als de programmamakers dit doel wat meer serieus hadden genomen dan hadden ze de discussie wat vaker die kant op moeten sturen. Ze hadden ook de deelnemers meer ruimte moeten geven voor het in de groep invullen van de te ondernemen activiteiten in plaats van die aan hen op te leggen. Juist het voeren van een discussie over wat alle acht deelnemers met diverse achtergronden leuk zouden vinden om samen te ondernemen zou wellicht wat hebben kunnen laten zien van wat hen allen tot Nederlander maakt.

In de bespreking van 19 januari bij het SIETAR presenteerde Karen van Oudenhoven-van der Zee, decaan van de faculteit Sociale Wetenschappen en hoofd diversiteitszaken voor de hele VU, haar ideeën over en reflectie op het programma. Zij was in de zomer van 2014 als deskundige bij het programma betrokken, net als de socioloog Jan Rath van de UvA. Ze vertelde dat ze als wetenschapper veel minder invloed had gehad op het programma dan gewenst, maar toch tevreden kon zijn met het eindresultaat. Ze hoopte dat het programma ook in het onderwijs en interculturele trainingen zou kunnen worden gebruikt. In een reactie vanuit de rond dertig aanwezigen in de zaal bleek dat dit ook al inderdaad het geval was. In de paneldiscussie na de pauze over de inzet van de publieke media voor meer begrip voor diversiteit vertelde Frans Jennekens, hoofd diversiteit van de NTR (de taakomroep voor o.a. educatie, cultuur, diversiteit), dat het bijzonder is dat een dergelijk programma voor de VARA gemaakt was en op de entertainmentzender NPO 1 was uitgezonden. De kijkcijfers zijn immers zo belangrijk. Mustafa Aarab, eindredacteur van de Moslim Omroep meldde dat er ook binnen de moslimgemeenschap in Nederland sprake is van grote diversiteit en dat de omroep daar zoveel mogelijk aan tegemoet probeert te komen.

De bijeenkomst van SIETAR was georganiseerd in het kader van een serie discussieavonden over ‘Wie is WIJ’. Dit is een zeer belangwekkend thema voor antropologen en ook de volgende bijeenkomsten van deze serie zijn interessant voor (aankomende) antropologen die geïnteresseerd zijn in actuele discussies en praktijken over diversiteit en interculturele competenties. Ook de Antropologen Beroepsvereniging organiseert regelmatig bijeenkomsten over allerlei belangwekkende onderwerpen. Houd dus hun websites in de gaten!

Ina Keuper is momenteel freelance medewerker van afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de VU. Jarenlang was zij rots in de branding voor vele generaties studenten antropologie, tot zij recent met pensioen ging.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *