Door Thijl Sunier Vorige week zondag 25 september organiseerde #ieder1 – een initiatief van acteur Nasrdin Dchar – een demonstratieve tocht in Amsterdam met als motto dat de Nederlandse samenleving wel degelijk een eenheid is, maar dan in al haar verscheidenheid en diversiteit. Eenheid in verscheidenheid, zoals de Amerikanen dat noemen. Een paar duizend mensen liepen mee in de tocht en namen deel aan de manifestatie achteraf. ‘Goed dat dit gebeurt’, ‘blij dat ik er bij was’, ‘eindelijk ook eens een positief geluid’, was zo de algemene indruk van de deelnemers. Was dit naïef, niet effectief, wegkijken en vrijblijvend, zoals sommige azijnpissers meenden?
Als dit ook al niet deugt, dan zijn we wel heel ver heen. In elk geval bleek dat zelfs een vreedzaam initiatief als dit weer de nodige racistische reacties opriep. Dat laat maar weer zien waar het echte probleem in dit land zit en dat er nog een hoop te doen is.
Deze manifestatie is wat mij betreft veel belangrijker dan je zo uit de reacties opmaakt. Het zal weliswaar niet op korte termijn mensen die elkaar nu op leven en dood bestrijden bij elkaar brengen om een kopje thee te drinken. En, diversiteit is natuurlijk niet alleen maar een leuk dingetje voor de mensen, heeft op zichzelf ook weer haken en ogen, en roept allerlei dilemma’s op.
Er zijn allerlei structurele problemen die je met zo manifestatie niet oplost. Die structurele problemen zijn overigens niet weer alleen maar integratie, zoals er weer snel werd geroepen. Het gaat ook over het welig tierende en snel groeiende racisme en de discriminatie in de samenleving en de structurele uitsluiting van mensen in onderwijs en werk op basis van niet bewijsbare gronden. Voor dit soort problemen helpt zo’n manifestatie niet echt.
Het belang van de manifestatie is dat het een kritisch commentaar is op de oplaaiende discussie over de Nederlandse identiteit. Een kritisch commentaar van een deel van het volk. Dat willen toch alle politici graag horen, de stem des volks? Of bedoelen ze daar alleen degenen mee die roepen dat Nederland Nederland niet meer is? Die Nederlandse identiteit heeft langzamerhand een onaantastbare sacrale status gekregen.
‘De Nederlandse identiteit heb ik nog niet gevonden!’ Deze gevleugelde woorden sprak koningin Máxima bijna tien jaar geleden uit toen zij een toespraak hield bij de publicatie van het WRR-rapport over identificatie met Nederland. Dat gaf toen al nogal wat reuring. Het nationalistische volksdeel was van mening dat ze als Argentijnse niet wist waar ze over sprak en zelfs keurige politici vroegen zich af of het wel verstandig was van Máxima om dat te beweren. Ze zou wellicht een gevoelige snaar raken.
De tijden zijn veranderd. Als ze dit vandaag had gezegd, was er wellicht een procedure gestart om haar uit haar ambt te ontzetten, haar koningschap af te nemen, of weet ik wat. Bij de komende verkiezingscampagne zal de Nederlandse identiteit waarschijnlijk het belangrijkste thema worden. De Algemene Beschouwingen na Prinsjesdag gingen daar al voor een belangrijk deel over.
Rond het begrip Nederlandse identiteit is iets opmerkelijks aan de hand. In de samenleving en de politiek groeit het aantal mensen dat meent dat het slecht gaat met die Nederlandse identiteit. Velen beweren dat die steeds meer onder druk komt te staan en dat we de greep daarop dreigen te verliezen. Dat komt duidelijk naar voren in de kritiek op de EU, maar ook in de discussie over islam en recentelijk in de discussie over de betrokkenheid van Turkse Nederlanders bij de ontwikkelingen in Turkije.
Er lijkt in de politiek een breed gedragen opvatting te bestaan dat er veel meer en veel serieuzer moet worden geluisterd naar ‘wat leeft in de samenleving’. Je zou dit kunnen zien als de culturele variant van de participatiesamenleving: de overheid trekt zich terug, treedt niet sturend op en laat van alles over aan het particulier initiatief. Dat kwam ook duidelijk naar voren tijdens de Algemene Beschouwingen. Iedere woordvoerder gaf een eigen invulling aan wat nu de kern is van de Nederlandse identiteit.
Maar aan de andere kant zie je vanuit diezelfde bezorgde burgers en politici de roep om meer sturing en dwang als het gaat om bepaalde waarden. Minister-president Rutte noemde dat in de uitzending van Zomergasten de normerende overheid. En inderdaad zien we dat er veel meer dan vroeger diep wordt ingegrepen in de privésfeer.
In dat krachtenveld ligt het belang van de #ieder1-manifestatie. Het laten zien dat de Nederlandse identiteit niet alleen gedicteerd kan worden door blanke mannen (en vrouwen) die zonder blikken of blozen universele principes zoals mensenrechten tot een Nederlandse verworvenheid bombarderen en daarmee grote delen van de samenleving uitsluiten. Ook de deelnemers aan de manifestatie zijn bezorgde burgers.
Thijl Sunier is hoogleraar Islam in Europese samenlevingen aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie van de VU.
(Dit artikel verschijnt dit weekend ook in Zaman Vandaag)
Een nationale identiteit erf je. Waar je (voor)ouders begraven zijn , daar is jouw vaderland. Kerkhoven getuigen het, de vreemdelingen die er eventueel ook (mogen) liggen, bevestigen het. Zij allen zijn de stille getuigen.
Vergelijk de Anjoaty.
Bij de Anjoaty, een volk aan de kusten van het eiland Madagascar levend, is een speciale categorie van mensen bewaker van de begraafplaatsen. Deze rol valt ze waarschijnlijk toe omdat zij de tompon tany = oorspronkelijke bevolking van het land zijn. Misschien komt tompon tany van het Indonesische ‘pertama tanah’ = eersten van het land. De Anjoaty hebben een sociaal systeem waarin kaste en clan zich vermengen. Politieke en rituele rollen worden onderscheiden.
Het bewaken van de dodenakkers is een rituele functie. Begraafplaatsen overal ter wereld, en vooral indien met beschreven grafstenen bezaaid, lenen zich bij uitstek ter verificatie van autochtone rechten op land. Maar denk aan grafschenners.