Door Edien Bartels. In het TV programma ‘Verstoren in het land van herkomst’ van de Moslim Omroep van 21 juni 2014, vertelt een vrouw die achtergelaten was hoe ze zich voelde: als een vuilniszak die gevuld was met emoties en vervolgens aan de kant gezet. Ik ben dat vaker tegengekomen tijdens onderzoek naar achterlatingen in Marokko (2005, 2009,2011). Bijvoorbeeld een Marokkaanse vrouw achtergelaten op jonge leeftijd, nu in Marokko gehuwd met een naar ze zelf vertelde, goede echtgenoot. Ze is op het moment dat ik haar spreek moeder van een dochtertje en lijkt een plezierig leven te leiden. Maar haar vader kan ze niet vergeven dat hij haar heeft achtergelaten. Ieder jaar komt die vader vanuit Nederland op vakantie naar Marokko. Hij is oud nu. Ieder jaar vraagt ze hem: “waarom heb je me achtergelaten in Marokko”. Haar vader begint dan te huilen, en zoals ze zegt: “ik wil hem laten huilen, hij heeft mij dit aangedaan”. Kennelijk wordt achterlating ervaren als een zo fundamentele krenking dat het mensen tot in jaren achtervolgt.
Achterlating van vrouwen en kinderen vindt meestal plaats tijdens de vakantie. De man/vader pakt de papieren af en vertrekt alleen terug naar Nederland. Vrouwen verliezen dan hun vrienden, kennissen, en hun toekomst die ze in Nederland wilden opbouwen. Voor kinderen spelen er andere problemen. Ze kunnen vaak niet meer naar school omdat ze de taal niet voldoende spreken en ze missen het leven in Nederland met school, sport, vrienden en vriendinnetjes. De moeder ontvangt meestal geen alimentatie en moet met haar kinderen voor huisvesting en inkomen terugvallen op haar familie.
Achterlating vindt waarschijnlijk al jaren plaats maar het is eigenlijk pas echt ‘ontdekt’ rond 2002 door de Stichting Steun Remigranten (SSR) die een steunpunt heeft in Noord Marokko. Het was opvallend dat zoveel vrouwen en kinderen daar jaarlijks aanklopten om hulp voor terugkeer naar Nederland. Het gaat om ongeveer 30 tot 40 meldingen per jaar. Veel mensen kennen SSR niet en weten niet dat dit gemeld kan worden. Dit cijfer geeft dus niet het exacte aantal aan. Teruggaan kan alleen wanneer de vrouw geen afhankelijke maar een zelfstandige verblijfsvergunning heeft of een Nederlands paspoort. Het teruggaan van de kinderen is vaak nog ingewikkelder omdat de vader ook ouderlijk gezag heeft. Het tegengaan van achterlatingen vraagt samenwerking van ministeries, organisaties en advocaten in Nederland en in Marokko omdat er meer rechtssystemen (het Marokkaans en het Nederlands personen- en familierecht, migratierecht, verblijfsrecht), bij betrokken zijn. Marokko is niet het enige land waar vrouwen en kinderen worden achtergelaten. Ook in Turkije, Egypte, Ethiopië, Somalië, Afghanistan, Irak, vindt dat plaats, maar het patroon (wie, wat, waar, wordt achtergelaten) verschilt. Verder onderzoek is nodig om de verschillende patronen van achterlating te achterhalen.
De uitzending van de Moslim Omroep is te zien via deze link: http://moslimomroep.nl/?p=2193
Edien Bartels is verbonden aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de Vrije Universiteit als antropoloog en senior onderzoeker.