Wat is waarheid in de wereld van oorlog? Esten over Georgië en Rusland

door Inge Melchior

De NRC-kop van 30 september is kort, krachtig en onbetwistbaar: “EU commissie: Georgië begon oorlog Rusland.” Het onderzoeksrapport van de EU heeft uitgewezen dat Georgië de eerste stappen gezet heeft in de oorlog die vorig jaar augustus uitbrak tussen Rusland en Georgië. Rusland wordt daarentegen deels schuldig bevonden, voornamelijk vanwege de escalatie van het conflict. Maar – en dit doet me vreemd genoeg denken aan de onschuldige ruzies tussen kinderen – Georgië is begonnen, aldus de EU. Hoe heeft men in Estland – het land dat nationaal rouwde om de aanval op Georgië en massaal Georgische wijnen inkocht als steunbetuiging – gereageerd op dit bericht? Hoe zit het, nu een jaar later, met hun angst het volgende slachtoffer van Rusland te worden?

Vijf artikelen zijn er gewijd aan het EU rapport in de Estse nationale krant Postimees. Het hoofdartikel kopt “Het rapport verdeelt de oorlogsschuld tussen Rusland en Georgië.” Verrassend genoeg een kopje dat een geheel andere sfeer bij mij oproept dan de NRC-kop. De andere artikelen beschrijven het Georgische perspectief “Georgië: Het rapport van de augustusoorlog bewijst niet Tbilisi’s schuld” en het Russische “Rusland: Het rapport van de augustusoorlog zou Georgië moeten beschuldigen”. Dan is er nog een artikel dat gaat over dat Georgië Rusland beschuldigt van leugens en dat de EU weigert verder commentaar te leveren op het rapport.

De commentaren die Esten online geschreven hebben als reactie op deze krantenartikelen zijn overduidelijk. Ze zijn het niet eens met de uitkomst van het rapport. En dan zijn de Estse krantenkoppen ook nog eens minder beschuldigend naar Georgië toe dan die van het NRC. De schuld ligt volgens velen duidelijk bij Rusland; ‘kijk maar eens terug naar hoe zij Georgië in het verleden behandeld hebben’. Het gevoel niet begrepen te worden door de EU speelt ook weer op. Het rapport is te weinig gebaseerd op het gevaar dat Rusland vormt voor de wereld en met name in de voormalige Sovjetlanden.

Ik herinner me nog goed de spanning die in de lucht hing in Estland vorige zomer, toen ik rustig mijn Estse taallessen volgde en mijn Estse vrienden de ontwikkelingen in Georgië. Ze bedachten plannen om Estland te ontvluchten in het geval Rusland zou binnenvallen. Ik probeerde hen tevergeefs gerust te stellen met de gedachte dat Estland nu bij de EU hoort en geen enkel gevaar zou lopen.

Maar hoewel voor mij veiligheid en vrijheid vanzelfsprekend zijn, ligt voor hen het gevaar op de loer. Hoe feitelijk het NRC de uitkomsten van het rapport dan ook probeert te presenteren, de onbetwistheid ervan is ver te zoeken. Waar Georgië probeert haar onschuld te bewijzen, Rusland vindt dat Georgië niet genoeg beschuldigd wordt, promoten de Estse krantenkoppen dat meer schuld naar Rusland zou moeten gaan. Hoe kan een onderzoeksrapport in deze wereld van historisch gevormd conflict nog uitsluitsel geven? Juist; niet. Wie immers, kunnen we het recht geven om onpartijdig te bepalen waar conflict begint en waar het eindigt?

Inge Melchior is promovendus aan de Vrije Universiteit. Ze doet onderzoek naar collectief geheugen in Estland, met nadruk op herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog.

Eerder publiceerde ze op het weblog: “Zingen met je hele land“, over het belang van nationale liederen in Estland.