Musical journalist Andrea Voets maakte een sociale roadtrip door Griekenland, op zoek naar uitwegen uit een sterke onderstroom van eenzaamheid in de samenleving. Samen met 150 jonge Grieken ontcijferde ze drie sleutels tot contact uit de Oudheid, die we hard nodig zullen hebben in het Nederland van 2020.
Tijdens de corona-crisis krijgen eenzaamheid en vervreemding veel aandacht. De meeste analyses focussen op het gebrek aan aanraking en fysiek bezoek, maar dit zijn slechts twee van de talloze onderdelen van betekenisvol contact. Voor al die mensen die écht chronisch eenzaam zijn, is de afgelopen weken niets wezenlijks veranderd: de rest krijgt slechts een inkijkje in hun leven. Getuigenissen laten niet veel aan de verbeelding over: “Dezelfde dag herhaalt zich steeds,” en “Eenzaamheid is alsof je dood bent, maar dan langzamer.”
Ik ben opgegroeid in een geïsoleerd gezin en ontmoette mijn eerste vrienden pas op mijn achttiende. Mijn radar voor eenzaamheid staat daardoor scherp afgesteld. Die gaat ook aan uit bij een gebrek aan oogcontact, gesprekken die pijnlijk oppervlakkig blijven, tikkies voor twee euro en volgepakte agenda’s. Interactie voelt te vaak als een transactie in tijd, geld of aandacht. De mentale boekhouding wordt moeiteloos bijgehouden, zodat niemand een ander iets verschuldigd is. Deze transacionaliteit is in mijn ervaring dwingender geworden sinds de vorige economische crisis. Dat is ook niet verwonderlijk, met een premier die de samenleving als een bedrijf leidt. Dit belooft niet veel goeds voor de crisis die nu is ingezet.
Voor mijn documentaire-concert While We Live trok ik vorig jaar vier maanden door Griekenland, op zoek naar uitwegen uit fundamentele eenzaamheid en vervreemding. Ik voel me daar het omgekeerde van eenzaam: welkom. Gedragen door talloze mensen die ik niet ken. Hoe krijgen ze dit voor elkaar, welke sociale logica geldt er? 150 Griekse millennials uit het hele land hebben mij geholpen deze vraag te beantwoorden. Ze zijn allemaal volwassen geworden tijdens de Griekse economische crisis, die al tien jaar aansleept. Samen brachten we drie belangrijke sleutels tot contact aan het licht, die recht uit de Oudheid komen.
Het begint bij ‘filoxenia’. Je bent bang voor de ander, dat is logisch. Hij kan je ziek maken, hij kan iets van je afpakken. Maar net omdát je bang bent, kijk je de ander aan. Je verwelkomt hem en probeert hem te leren kennen, om je zo veiliger te voelen. Jezelf afsluiten werkt averechts.
Daarna komt ‘filotimo’. Geld, roem en carrière? Het doet er niet toe: al helemaal niet wanneer iedereen thuis moet blijven. Je waardert elkaar wél op gedrag, op de filotimo die je laat zien. Help, geef en trakteer je, gewoon omdat je daar zin in hebt, zonder er iets voor terug te willen? Ben je betrouwbaar? Neem je jouw verantwoordelijkheid voor de mensen om je heen, of parkeer je die moraal bij de staat? De keuze is aan jou, en de sociale gevolgen zijn dat ook.
En ten slotte: tijd en openheid. Je kan een goed gesprek niet plannen in een uurtje tussendoor. Je hebt tijd en vertrouwen nodig om je te laten raken door de ander. Geluk vermenigvuldigt zich en verdriet verkleint wanneer je het deelt. En wanneer er iets van je hart moet waarvoor woorden tekort schieten, dan is er muziek. Muzikanten moeten je op een feest letterlijk aan het huilen kunnen maken. Tranen dragen geen enkel taboe: iedereen heeft nood aan ‘catharsis’.
Filoxenia, filotimo en catharsis zijn drie antieke concepten, die elke dag weer door miljoenen mensen in talloze kleine handelingen tot leven worden gewekt. Op deze manier hebben de Grieken zich sinds 1900 door maar liefst 2 wereldoorlogen, 2 balkanoorlogen, 1 burgeroorlog, 1 kolonelsregime en periodes van diepe armoede heen geslagen. Te midden van zoveel fysieke afstand, sociale problemen en een groeiende angst voor een ongewisse toekomst, hebben ook wij juist nu nood aan deze drie praktische sleutels tot betekenisvol contact.
Andrea Voets (’89) is harpiste en de artistiek leider van Resonate Productions. Ze maakt ‘musical journalism’ over emotionele blinde vlekken in de samenleving. Sinds 2018 is ze nieuwe maker bij De Balie. Haar documentaire-concert While We Live -een kompas tot elkaar- gaat daar op 27 & 28 juni in première.
Facebook event & tickets bij De Balie.