Skip to content

Zo dichtbij, zo onbereikbaar: een blik over het beloofde land

Door Erik van Ommering

Uitzicht op het beloofde land
Uitzicht over het beloofde land

Vanaf de top van de heuvel werp ik een blik over het beloofde land, een land dat inmiddels aan zovelen is beloofd en door zovelen wordt opgeëist dat je hoofd ervan tolt. Exemplarisch is de heuvel waarop ik me bevind: hoog uittorenend boven het omringende land verkozen de Byzantijnen deze strategische plaats reeds voor de bouw van een fort. Vervolgens kwamen de Arabieren en later de kruisridders die er een trotse burcht optrokken. Verder vermeldt de gids dat een lokale prins de vesting veroverde in 1138, waarna deze fungeerde als verzetshaard tegen de Ottomanen.

Tegenwoordig bevindt de bewuste heuvel zich in Zuid Libanon, en wappert hoog boven de ruïnes de gele vlag van Hezbollah. Door velen verguisd, door even zovelen toegejuicht, deelt de verzetsbeweging/terroristische organisatie in deze contreien de lakens uit. Dat merk je niet alleen aan de reclameborden die manen tot constante paraatheid en aan de ernstige blikken van martelaren die je aanstaren vanuit de berm, maar ook aan de jongens die je vriendelijk doch nauwlettend in de gaten houden, hun mobieltje in de hand, en aan de geblindeerde auto die je achtervolgt tot je parkeert bij het hooggelegen fort, om na een korte inspectie rechtsomkeert te maken. Juist afgelopen week bestempelde de Hezbollahleider alle buitenlanders in Libanon als potentiële spionnen. Als antropoloog in zo’n omgeving is het een kunst om te manoeuvreren tussen enerzijds de ongeschreven regels van zo’n onbekende macht, en anderzijds een gezonde portie interesse en nieuwsgierigheid naar wat de mensen hier beweegt. Een voortdurend aftasten van signalen uit je omgeving, overwegingen omtrent je eigen veiligheid en die van anderen, en de bescheiden hoop dat jouw aanwezigheid hier wellicht tot iets moois kan leiden.

Martelaars langs de weg
Martelaars langs de weg

Bovenop de burcht loop ik een groepje jongens tegen het lijf die guerrillaatje lijken te spelen. Uiterst nieuwsgierig vragen ze waar ik vandaan kom en wat ik hier doe. Hilariteit alom wanneer ik ze in mijn beste Arabisch antwoord. En dan de onvermijdelijke vraag: do you hate Israel? Vriend of vijand – een middenweg bestaat er niet, laat staan een neutrale opstelling. Decennia van bezetting en een korte maar heftige ‘zomeroorlog’ in 2006 drukken een zware stempel op het dagelijks leven. De militaire overmacht van de zuiderbuur, de herhaaldelijke vernietiging van huizen en wegen, de dagelijkse dreiging van overvliegende straaljagers, en bovenal de herinnering aan en viering van de martelaren maken kritische reflectie of compromis haast onmogelijk. Vergeven, normaliseren, dat doe je immers alleen met je vrienden, met je medemensen. Om deze groep wordt een scherpe lijn getrokken: als je niet voor ons bent, ben je tegen ons – inderdaad, waar hebben we dat eerder gehoord?

Na een figurantenrol in een foto voor de jongens neem ik plaats op een rots om te verdwalen in overpeinzingen. Sinds mensenheugenis trokken hier mensen rond zoals die herder daar, met de geiten die zo vrolijk de groene heuvel afstuiteren. Er waren geen staten die zichzelf omringden met meterhoge elektrische hekken, mijnenvelden en drones. Nee, men hanteerde allerlei andere middelen om vijanden uit de weg te ruimen – vroeger was niets beter of slechter dan nu. Maar toch; zulke gedachten maken me bewust van de tijdelijkheid van huidige regimes. De impasse die het Midden-Oosten verlamt lijkt zo hopeloos, zo zonder middenweg. Maar verandering is inherent aan samenleven. Vijanden hoeven niet per se vrienden te worden, maar op z’n minst medemensen. Het moet mogelijk zijn om statische vijandbeelden te doorbreken en toe te werken naar normalisering. Als antropoloog probeer ik allereerst te begrijpen hoe vijandbeelden ontstaan en overgedragen worden. Kennis kan namelijk een bron zijn voor verandering!

Ik keer terug in de realiteit en zie de joodse nederzetting in de verte, zo ordelijk in vergelijking met de bouw aan de Libanese kant van de grens. Het beloofde land, zo dichtbij, zo volstrekt onbereikbaar. Ik zeg de wacht gedag en zet koers naar Beiroet. Even maakt de droom van vrede plaats voor de hoop dat de oorlog tenminste vandaag niet uitbreekt. Ook ik ondervind aan den lijve hoe moeilijk het is om je voor te bereiden op vrede wanneer de dagelijkse realiteit daar geen aanleiding toe geeft.

Erik van Ommering is promovendus aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (VU) en doet onderzoek naar de invloed van oorlog op de ontwikkeling van kinderen en de praktijk van vredesonderwijs in Libanon. Hij schreef eerder over de herdenking van Gandhi.

7 Comments

  1. Maaike Maaike

    Dat is nog eens wat anders dan het (beloofde) nieuwe VU gebouw!

  2. Jonas Z Jonas Z

    “The Over-Promised Land” eh.. mooi stukje inderdaad, succes Erik.

  3. Prachtig stuk, Erik! Goed om te lezen dat je (heel voorzichtig) positief durft te zijn.

    Ik ben benieuwd naar de kinderen die je beschrijft. Hoe ziet hun dagelijks leven er uit? Zijn ze typerend voor hun leeftijdsgenoten in het door Hezbollah beheerste zuiden, of zelfs in heel Libanon? Maar we horen ongetwijfeld nog van je…!

  4. Irene Irene

    Mooi stuk Eer! Ik vind je onderzoek heel interessant: hoe denkbeelden ontstaan, in stand gehouden worden en toch ook veranderen met de tijd. Dat laatste is een geruststellende gedachte… Veel succes verder, liefs I

  5. […] Erik van Ommering is promovendus aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (VU). Hij doet onderzoek naar de invloed van gewelddadig conflict op de ontwikkeling van kinderen binnen het basisonderwijs in Libanon, waar hij nu is. Hij schreef eerder over onder meer zijn onderzoek in Libanon. […]

Your email address will not be published. Required fields are marked *