De politicoloog Inge Ruigrok promoveerde op 27 januari aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (VU) op haar onderzoek naar de wederopbouw en verzoeningspogingen in het Angola van na de burgeroorlog. In haar onderzoek heeft zij gekeken naar hoe de Angolese staat, geleid door de MPLA, zich weer probeert te vestigen en te legitimeren in vooral de rurale gebieden, waarvan een groot deel decennialang weinig of geen contact had met centraal gezag. In De Volkskrant van 29 januari verscheen een interview met haar door Marnix de Bruyne, dat wij hier graag met u delen.
Door Marnix de Bruyne (De Volkskrant) Angola wordt dankzij de olie-export pijlsnel een regionale grootmacht en geeft zelfs de kwakkelende economie van oud-kolonisator Portugal een flinke impuls. Die ontwikkeling voltrekt zich enigszins uit het zicht, omdat het land internationaal niet aan de weg timmert. Angola is vooral met zichzelf bezig. Dat beeld schetst Inge Ruigrok (40), die is gepromoveerd op de ontwikkeling van het immense zuidelijke Afrikaanse land sinds 2002, het jaar dat aan decennia van burgeroorlog een einde kwam.
‘Angola staat een beetje met de rug naar Afrika’, vertelt ze in een gebouw van de Vrije Universiteit in Amsterdam, waar ze haar proefschrift heeft verdedigd. ‘Maar met een selecte groep andere landen zijn er juist veel contacten. In de hoofdstad Luanda wemelt het van de zakenlieden uit Brazilië, China en Texas, die in de oliesector of de infrastructuur werken.’
Ook de band met oud-kolonisator Portugal is sterk. Die band is echter geheel van karakter veranderd. Angolezen die tijdens de burgeroorlog naar Portugal uitweken, keren massaal terug, omdat in hun land behoefte bestaat aan ingenieurs en andere hoogopgeleiden.
Ruigrok: ‘Tegelijkertijd zie je dat Angolese bedrijven, gebruikmakend van de economische crisis in Portugal, daar op grote schaal investeren. Het bedrijf van Isabel dos Santos, de steenrijke dochter van de Angolese president José Eduardo dos Santos, nam onder meer een groot belang in het Portugese tv- en telefoonbedrijf Zon. Mede daardoor staat Isabel dos Santos bekend als de rijkste vrouw van Portugal.’
Haar reputatie past in het heersende beeld dat Angola wordt geregeerd door een corrupte elite, met aan het hoofd president Dos Santos, die sinds 1979 aan de macht is. Samen zouden ze de olie-inkomsten afromen, terwijl de straatarme bevolking wordt vergeten.
‘Natuurlijk’, zegt Ruigrok, ‘is het verdacht dat de dochter van de president zo rijk kon worden. En het klopt dat rond 2000 veel oliewinsten op geheimzinnige manieren zijn verdwenen. Maar toen was nog sprake van een oorlogseconomie. Tegenwoordig is er meer transparantie rond de contracten.’
Ook het beeld dat Peking als een nieuwe kolonisator Angola op slinkse wijze van zijn grondstoffen afhelpt, klopt niet. China importeert inderdaad 30 procent van de 1,8 miljoen vaten olie die Angola dagelijks oppompt een productie die even groot is als die van Nigeria. ‘Maar Angola onderhandelt scherp met Chinese bedrijven, en stelt zeer gedetailleerde contracten op. Het geld wordt vooral geïnvesteerd in de infrastructuur. Deze maand nog is de spoorlijn van Luanda naar Malanje in het binnenland heropend, na achttien jaar niet te hebben gefunctioneerd.’
‘Het is waar dat het grootste deel van de bevolking arm is’, vervolgt Ruigrok. ‘Maar de Angolezen kunnen zich vrijer bewegen dan tijdens de burgeroorlog, ook dankzij de herbouwde spoorwegen. Daarom is Dos Santos erg populair. Hij wordt gezien als de man die vrede bracht.
‘Vergeet niet dat de burgeroorlog al in 1961 begon, toen drie verzetsgroepen de wapens opnamen tegen de Portugezen. Na de onafhankelijkheid in 1975 brak de burgeroorlog meteen weer uit, tussen de socialistische MPLA en de door de VS en Zuid-Afrika gesteunde Unita. Pas nadat Unita-leider Jonas Savimbi was doodgeschoten, in februari 2002, kwam er echt vrede.’
Politicoloog Ruigrok onderzocht via diepte-interviews met honderd Angolezen hoe zij de staat zien en hoe ze zich sinds de burgeroorlog hebben gered. Daarbij zaten ook voormalige Unita-soldaten, die diep in het binnenland leefden, waar zij hen opzocht. Ruigrok: ‘Een van hen was als kind ontvoerd en diende vijftien jaar als elitesoldaat voor Unita, een soort presidentiële garde van Savimbi. Hij bevestigde dat Savimbi nooit van plan is geweest zijn troepen te ontwapenen, wat onderdeel was van het vredesakkoord van 1991.
‘Omdat het regeringsleger zich wel aan het akkoord hield en zich terugtrok, kon Unita 70 procent van het land veroveren toen het de wapens weer opnam na de verkiezingen van 1992 te hebben verloren. Nog altijd bevinden zich wapendepots van Unita in Angola.’
De bewoners van de voormalige Unita-bolwerken staan niet meer achter de tot oppositiepartij omgevormde beweging. Ruigrok: ‘Op het laatst terroriseerde Unita ook de bevolking die de beweging voor die tijd steunde. Wie zout of suiker in huis had, kon vermoord worden: dat bewees dat je in de stad was geweest, waar de MPLA de dienst uitmaakte.’
De regering kan evenmin op automatische steun rekenen in het nog amper ontwikkelde binnenland. Dat beseft ze goed. Ruigrok: ‘Dos Santos wilde na de mislukte vredesakkoorden een militaire overwinning op Savimbi behalen. Dat is gelukt, mede met hulp van zijn voormalige vijand, de VS. Toch benoemde de regering ex-leden van Unita op hoge posten, volgens de voorwaarden van eerdere vredesakkoorden. Tegenwoordig zie je hoe de regering de traditionele leiders, die bij Unita altijd een belangrijke rol speelden, paait door hen nieuwe bevoegdheden te geven.’
Het zijn deze observaties die Ruigrok ertoe brengen Angola een ‘niet-democratische onderhandelingsstaat’ te noemen. ‘De MPLA vereenzelvigt zich met de staat. Zij bepaalt het ritme en inhoud van de democratische veranderingen.’
Is het denkbaar dat er ooit weer een burgeroorlog uitbreekt in Angola? Ruigrok: ‘Dat zie ik niet meer gebeuren. Wel denk ik dat sommige regio’s meer autonomie zullen eisen en een groter deel van de opbrengst van de grondstoffen willen hebben. Sommige regio’s morren nu al.’
Dit artikel verscheen op 29 januari 2011 in De Volkskrant, die ons toestemming gaf om het op Standplaats Wereld over te nemen.