Ethiopië: beklemmende blikken

Door Jasmijn van Holsteijn. Een maand geleden vertrok ik naar Ethiopië. Het land dat bekend staat om haar rijke cultuur, trotse bevolking en eeuwenoude tradities. Het enige Afrikaanse land dat nooit gekolonialiseerd is, waar meer dan tachtig verschillende talen gesproken worden en mensen met verschillende religieuze achtergronden in vrede samenleven. Helaas is het ook het land waar dagelijks vele mensenrechten geschonden worden en  waar het sinds 2009 voor veel ngo’s niet meer toegestaan is om over mensenrechten te praten, laat staan er voor te strijden. Het land waar vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen en waar juist de rechten van deze vrouwen veelal geschonden worden.  Als vrouw zijnde, geboren en opgegroeid in Nederland, maakte dit mij boos. Ik ben grootgebracht in een cultuur waar het idee bestaat dat vrouwen en mannen gelijk zijn en daarom ook gelijke rechten hebben. Een cultuur waarin vrouwen baas zijn over hun eigen leven, zelf beslissingen kunnen nemen en een eigen mening mogen hebben. Dit staat echter lijnrecht tegenover de heersende ideeën in Ethiopië. Als antropologe vroeg ik mij af waarom vrouwen in dit land een tweederangspositie innemen. En waarom is het zo moeilijk om de huidige situatie te veranderen?

Vol goede moed vertrok ik half januari naar Ethiopië. Hoewel ik met mijn masteronderzoek vooral inzicht in de eeuwenoude traditie vrouwenbesnijdenis hoopte te krijgen, was ik nieuwsgierig naar al het andere dat ik gedurende mijn veldwerk zou ontdekken. Mijn doel was vooral om mij zo goed mogelijk aan te passen aan de culturele context om zo in contact te komen met Ethiopiërs. Ik wilde al mijn zintuigen laten werken om mij te kunnen verplaatsen in hen. De eerste week werd ik overweldigd door nieuwe, en overwegend positieve indrukken. Ik vormde een eerste beeld van Ethiopië waarbij ik vooral onder de indruk was van de gastvrije, behulpzame en optimistische mensen die ik ontmoette. Met een positief gevoel vertrok ik vanuit de hoofdstad Addis Ababa naar een kleinere plaats in het noorden van het land waar ik mijn onderzoek uit zou gaan voeren. In dit plaatsje waren relatief weinig westerse invloeden te zien in vergelijking met de hoofdstad. Ik werd enthousiast en hoopte het ‘echte’ Ethiopië te gaan beleven. Wat ik mij echter niet gerealiseerd had voor aankomst, was dat het feit dat ik een vrouw ben van grote invloed kon zijn op het integreren in de samenleving en mijn gevoel van veiligheid.

Toen ik de eerste dag de straat op ging werd ik aangestaard en nageroepen door mannen en auto’s toeterden. Logisch, dacht ik, want er zijn hier weinig buitenlanders en ik ben waarschijnlijk een interessante attractie als jonge blonde vrouw. Het voelde niet prettig maar ik accepteerde het. In de dagen erna sprak ik voornamelijk met mannen over de positie en rol van vrouwen in Ethiopië. Een van hen vertelde me dat hij de rolverdeling tussen mannen en vrouwen niet goed vindt maar het moeilijk vond er iets aan te veranderen. Hij zei dat hij zijn vrouw wel wilde helpen in het huishouden, maar simpelweg niet geleerd had hoe hij moest koken en daarom geen steentje bij kon dragen. Ik vroeg hem of hij zijn zoon dan wel huishoudelijke taken bijbracht, maar daar had zijn zoon geen zin in dus hoefde het niet. Meisjes in Ethiopië kunnen echter niet zo makkelijk kiezen of ze ergens wel of geen zin in hebben. Van hen wordt verwacht dat ze al op jonge leeftijd meehelpen in het huishouden waar hun schoolprestaties vaak onder lijden. Ook is het niet ongewoon dat meisjes op school of in een andere omgeving slachtoffer worden van seksueel geweld. Zo vertelde een meisje waarmee ik sprak op een basisschool op het platteland dat zij onderweg naar school verkracht was. Tegen haar ouders durfde ze dit niet te vertellen, omdat ze al wist wat hun reactie zou zijn. Ze zouden zeggen dat ze het vast zelf uitgelokt had anders zou het haar niet overkomen zijn. Veel meisjes houden dit soort gebeurtenissen dan ook voor henzelf en gaan weer verder met hun dagelijkse bezigheden. Hun recht om zelf te beslissen over hun lichaam wordt van hen afgenomen. En waarom? Simpelweg omdat de rechten van mannen zwaarder tellen?

Hoewel ik de intentie had het ‘echte’ Ethiopië te ontdekken en zo goed mogelijk te integreren in de samenleving, had ik niet verwacht dat dit me emotioneel zo zwaar zou vallen. De blikken op straat die ik de eerste dagen nog enigszins accepteerde en kon negeren geven mij nu een beangstigend en intimiderend gevoel. De cultuur die ik zo graag wilde leren kennen, beklemt mij nu vooral. Dit contrasteert met de palmbomen die ik passeer op straat, de zon die op mijn gezicht schijnt en de vrolijke muziek die uit de oude radio’s van de cafés klinkt. Ik denk terug aan de eerste week die mij zoveel positiefs bracht en al het moois dat dit land te bieden heeft. De gezellige en warme sfeer die er heerst tussen vrouwen onderling, maar die verschilt met de verlegen, nederige en terughoudende houding van deze vrouwen wanneer zij zich bevinden in de openbare ruimte die voornamelijk gedomineerd wordt door mannen. Nu ik ook de schaduwzijde van Ethiopië heb gezien, hoop ik des te meer dat mijn onderzoek in ieder geval een klein steentje bij zal dragen aan het verbeteren van de positie van Ethiopische vrouwen.

Jasmijn van Holsteijn behaalde haar bachelor Antropologie aan de VU en doet momenteel veldwerk in het kader van de master International Development Studies aan de UvA.