Vannacht is Cory Aquino overleden, de icoon van de vreedzame ‘ people power revolutie’ die de dictator Marcos uit de Filipijnen verjoeg in 1986. Zij was de politiek onervaren weduwe van een politieke tegenstander van Marcos, Ninoy Aquino, die in 1983 om het leven werd gebracht bij zijn terugkeer uit de VS. Op tv en tijdens de herdenkingen geeft iedereen hoog op van de verdiensten van Cory. Zij was de zelfbewust naieve en diep religieuze hoofdpersoon tijdens een drama in de Filipijnse geschiedenis dat voor velen nog steeds een hoogtepunt is om trots op te zijn. Samen met de katholieke bisschoppen riep zij het volk op om de straat op te gaan om twee opstandige generaals te beschermen tegen militaire acties van Marcos’ troepen en werd zij ingezworen als eerste vrouwelijke president van de Filipijnen en Azie.
De beelden van duizenden Filipino’s op de grote verkeersader van de Manila en biddende geestelijken voor de tanks roepen nog steeds kippenvel op.
Het was een moment waarop even alle ambiguiteiten van de politiek wegvielen. Het leger schoot niet op het volk, de Amerikaanse president weigerde Marcos nog langer politieke steun te verlenen en Marcos moest het veld ruimen voor een huisvrouw. Dit grootse drama, ook wel EDSA I genoemd naar de verkeersader waarop mensen samenstroomden, werd later nog eens dunnetjes overgedaan (EDSA II, in 2001) om de corrupte president Estrada te verjagen. EDSA II hielp de huidge president aan de macht, Gloria Macapagal Arroyo, vice-president onder Estrada. Tijdens de verkiezingen in 2004 stelde Gloria zich verkiesbaar als president, en won, onder twijfelachtige omstandigheden. Op dit moment is zij de langst zittende president sinds Marcos.
Het sprookjesachtige einde ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’ na de revolutie geleid door ‘Tita Cory ‘ (tante Cory) blijft al meer dan twintig jaar uit. Terwijl ik dit schrijf zit ik in een bar in Manila, waar aan het tafeltje naast mij een groep studenten verpleegkunde uitbundig de verjaardag viert van een van hen. De ober draait de muziek harder: ‘ birthday sex’ schalt uit de speakers en de meisjes in de groep beginnen allemaal te gillen en wijzen naar de jarige jongen. De hele groep, zonder uitzondering, droomt ervan om naar America, Canada, Engeland of Australie te migreren. Verpleegkunde is het meest populaire vak in de Filippijnen, een ticket naar de wereldwijde arbeidsmarkt en een beter leven, letterlijk.
Dat is het land dat Tita Cory achterlaat; een land waar alle jonge, en zelfs de oudere mensen weg willen. Een land waar volgens velen opnieuw de democratie op het spel staat. Komend voorjaar worden verkiezingen gehouden maar niemand durft er op te rekenen dat ze werkelijk plaats zullen vinden: Gloria hangt erg aan haar macht en is bang dat zij vervolgd zal worden voor de vele corruptieschandalen en verdenkingen van verkiezingsfraude waarin zij en haar man verstrikt zijn, zodra zij haar onschendbaarheid kwijtraakt. Al een paar jaar lang probeert zij een grondwetswijziging door te voeren waardoor zij langer aan de macht zou kunnen blijven.
Ondanks de twijfels is de pre-verkiezingsdynamiek in volle gang: voormalige militairen worden op sleutelposities benoemd om het leger te vriend te houden, plotseling worden overal in het land wegen gebouwd, met een groot bord ernaast met het gezicht van Gloria en de lokale gouverneur of burgemeester en de startdatum van het project: februari/maart 2009. Op lokaal niveau (gemeente en provincie), waar ook verkiezingen zullen plaatsvinden, is het moorden begonnen tussen politieke rivalen. De burgemeester van het kuststadje waar mijn partner jarenlang heeft gewerkt en vorig jaar zijn MA onderzoek heeft gedaan ligt in coma na een schietpartij. En de moorden op activisten, evenals de verdwijningen en martelingen, gaan gewoon door.
Voortdurend wordt dan ook de vergelijking gemaakt met de tijd onder Marcos. Is het nu net zo erg, erger of minder erg? Gaat Arroyo de sociale onrust gebruiken om de noodtoestand uit te roepen en een militaire dictatuur te installeren zoals Marcos indertijd deed om aan de macht te blijven? Gaat het drama van de dictatuur zich herhalen? En, hoopvolle droom van heroiek, zal het drama van ‘people power’ zich dan opnieuw voltrekken?
Buiten de discussies in de media echter, zijn ook hele andere geluiden te horen. Hele massa’s Filipino’s, zelfs de jongere generatie die opgroeiden na ‘People Power’, denken dat Marcos de beste president was die de Filipijnen ooit heeft gehad. De familie Marcos is nog steeds een van de politiek machtigste families in hun eigen provincie maar ook landelijk. Onlangs verklaarde Imelda Marcos (juist, van de schoenen), zonder een spoor van ironie, dat zij zich nooit schuldig heeft gemaakt aan corruptie. En ze wil haar juwelen terug, want ze zit in de schulden…
Zijn er dan geen helden meer om al deze misstanden aan de kaak te stellen? Cory Aquino had een paar jaar geleden (2006) al niet meer genoeg politieke geloofwaardigheid om de mensen op de been te brengen toen Gloria nota bene op de twintigste verjaardag van ‘People Power’ de noodtoestand uitriep omdat zij coup-plannen vermoedde, en daarmee alle herdenkingsactiviteiten verbood. Gloria’s politieke tegenstanders, waaronder Tita Cory, wezen op de gevaarlijke parallel met de dictatuur van Marcos, die zijn presidentschap verlengde door de noodtoestand uit te roepen. Cory riep mensen op om toch te herdenken, met rozenkrans in de hand, en met steun van opstandige militairen, ‘net als toen’. Slechts 5000 mensen, vooral geharde activisten, kwamen op de been om tegen de bittere ironie van een noodstoestand op de verjaardag van een vreedzame revolutie te demonstreren. De politie had geen enkel bezwaar om ze uit elkaar te slaan. Het was publiek geheim dat Tita Cory Gloria vooral weg wilde hebben omdat de president het land van Cory’s familie eindelijk wilde verdelen onder de boeren die een jarenlagen bloedige strijd voor landhervorming voeren. Zelfs het ‘icoon van de democratie’ had haar glans verloren in het politieke spel van belangentegenstellingen tussen verschillende facties van de Filipijnse elite.
Het drama van de politiek in de Filipijnen is niet (meer) groots en meeslepend, maar valt uiteen in vele kleine drama’s. Met de dood van Tita Cory is een hoofdstuk in de Filipijnse geschiedenis definitief afgesloten. Maar de vergelijking met de Marcos dictatuur blijft zijn afschrikwekkende werk doen: het is Arroyo nog niet gelukt de grondwet te wijzigen om langer aan te kunnen blijven. Nu afwachten wat er met de verkieingen mei 2010 gaat gebeuren.
Door Kim Knibbe, antropoloog aan de afdeling Sociale en Culturele Antropologie (VU).
[…] Afgelopen week schreef ik over de dood van Corazon Aquino, de Filipijnse ‘icoon van de democratie’ waarvoor Marcos indertijd het veld moest ruimen. Hoe de heoriek en het drama van de vreedzame ‘People Power’ revolutie in 1986 de verbeelding van iedereen die de politiek in de Filipijnen kritisch volgt nog steeds in de greep houdt. Op de dag van haar begrafenis liep ik door een shopping mall in Baguio, een stad in het noorden van Luzon, waar een groot tv-scherm opgesteld was om de begrafenis te volgen (op zondag worden daar ook missen gehouden, de shopping mall is het dorpsplein geworden voor de middenklasse). Het was een doorlopende, urenlange uitzending. Iedereen die langs liep bleef even staan, ge-emotioneerd, en liep dan weer verder. Dezelfde dag, ergens op straat voor een paar winkeltjes waar mobiele telefoons verkocht werden: Aquino’s dochter op een mini-radiootjes waar twee verkoopster met betraande gezichten hun oren tegenaan drukten. Over hoe belangrijk familie was voor haar moeder. Ik kreeg zelf tranen in de ogen. Waarom? De emotie hield al dagen aan. Elk tv-scherm, elk radioprogramma was er vol van: vrienden, kennisen, haar familie haalden herinneringen op, met een brok in de keel. Overal in Manila en in de rest van het land hingen gele linten, mensen liepen in gele t-shirts (geel was de kleur waarmee mensen in 1986 hun steun aan Cory Aquino uitdrukten tijdens de People Power revolutie). In de kleding winkels hingen de verkoopsters de gele kleding vooraan in de rekken. Toen Tita Cory werd overgebracht vanuit Greenhills, waar zij opgebaard lag, naar de kathedraal van Manila werd opnieuw iets van People Power zichtbaar: duizenden en duizenden mensen begeleidden de vrachtwagen met haar kist. Het verkeer stond urenlang vast. Niet dat iemand daarover klaagde: het werd gebruikt als een graadmeter voor de liefde die ‘het volk’ over haar uitstortte (de symboliek van verkeersopstoppingen in het verhaal waarin zij de hoofdrol heeft!). Overal hingen spandoeken: ‘Salamat Tita Cory’ (Bedankt tante Cory)! Een kritische schrijfster in de Philippine Inquirer (helaas kan ik het stuk niet meer vinden) vroeg zich net als ik af hoe het kan dat alle missers, ambiguiteit van de Filipijnse politiek weer vergeten werden op dit moment, waarom iedereen zo emotioneel betrokken is, zelfs de mensen die onder haar beleid geleden hebben en nog lijden (zoals haar beslissing om alle schulden van het land onder Marcos gemaakt bij de wereldbank en IMF netjes af te lossen). Zijn Filipino’s dan echt onverbetelijk sentimenteel (en ik dus ook)? […]
[…] that has become normal (again) under the presidency of Gloria Arroyo (see the previous posts on the death of Corazon Aquino and the candidacy for president of her son on this weblog). But last week an incident occurred which […]
[…] I have written about the emergence of a sudden unlikely but extremely popular candidate after the death of Cory Aquino, namely her son Noynoy Aquino, making it a lot harder for the current president, Gloria Arroyo, to […]
[…] the son of the two ‘icons of democracy’ Ninoy Aquino, assassinated by Marcos, and Cory Aquino, who led the revolution that ousted Marcos, is leading by a wide margin. Nevertheless, there were […]